Progymnasmata Latinitatis - Prōgymnasma Vīcēsimum Quārtum
Invītātiō Magistrī
Persōnae:
Discipulus, Magister
Discipulus, Magister
Discipulus
Pater mihi prō imperiō dīxit, amantissimē doctor, ut simul ac docendī fīnis esset factus, et dīmissus audītōrum coetus, nec lātum pedem abs tē discēderem, nisi mēcum īrēs domum nostram ad prandium.
Magister
Praeter opīniōnem ista vocātiō(1), penitusque īnsperāta accidit. Egon' ad prandium? Renūntiā salūtem ā mē patrī tuō: tum istī eius hūmānitātī verbīs meīs grātiās age, et narrā: Praeceptōrem tuum dē veteribus amīcīs in hunc ipsum diem expectāre quendam invītātum ad prandium: timēreque, nē ille posteā in sē illūsum arbitrētur, sī invītātōrem suum nōn invēnerit.
Discipulus
Lēgitimam excūsātiōnem tuam haud contemnet pater, ut reor. Veruntamen ut ūna esse velīs(2) hodiē in coenā, tē impēnsē, mī Praeceptor, rogāmus.
Magister
Aliēnum est mōribus meīs coenāre forīs, nisi quam rārissimē, et sī quis precibus mē forte expūgnāverit.
Discipulus
Quā dē caussā?
Magister
Rogās? Quoniam cum nōn plūs ferē quam acetārium cum minūtīs pisciculīs, cum frustulō agnīnae aut vitulīnae(3) coenitāre cōnsuēverim, verērī soleō, nē convīvīs hilāriōribus ob istam, ut appāret, Xenocrāteam victūs moderātiōnem(4) aliquid molesti ārum aspergam: saepius item stomachī aver siōnibus labōrō.
Discipulus
Ut ita sit, et tē sine arte mēnsa(5) dēlectet, tamen (quod ex ōre tuō audīvī plūs milliēs) sermō fēstīvus, quī in convīviīs adhibētur, etiam quidam cibus est, quō velut condīmentō epulāris illa amīcōrum accubātiō commendātur. Proinde sī comedere dē patīnīs omnibus minus libuerit: at patrem, et quī ūnā discubuerint tuōrum lepōrum suāvitātibus, illīsque rērum gestārum, quibus multum dedistī studium, ūtilissimīs iūxtā atque dēsīderātissimīs commemorātiōnibus recreāre etiam atque etiam et hilārēs operā adventūque tuō hilāriōrēs reddere poteris.
Magister
Gaudetn' parēns tuus rērum antīquārum nōtitiā?
Discipulus
Ut quī maximē. Quidquid ipsī vacuī, ac līberī temporis concēditur, perīre nōn sinit, historiīs legendīs cōnsūmit.
Magister
Plūrēsn' affutūrī sunt in coenā, et quī?
Discipulus
Cūr istud quaeris?
Magister
Imitor Chīlōnem, quem nārrat Plūtarch. cum vocārētur, nōn ante forās prōmīsisse, quam eōrum quī eōdem invītārentur nōmina singulātim cognōvisset.
Discipulus
Quam ob caussam?
Magister
Dīcēbat quibusdam necesse esse ūnā nāvigāre aut mīlitāre, eōrum etiam molestō comitātū atque contubernī ō ūtendum esse. Ultrō autem quibuscunque sē admiscēre convīvīs, nōn esse sānī hominis.
Discipulus
Praeter patruum, avumque māternum, quī crebiūs adsunt, nēmō mortālium.
Magister
Quī utrumvīs nōrit, ambōs nōverit: virī sunt honestī et gravēs. Referēs ergō patrī, mē hominem esse nōn multī cibī, sumptuōsīsque coenīs nōn amīcissimum: atque ad eum, quandō ita vult, colloquendī potius, quam ēdendī caussā sub vesperam esse ventūrum.
Discipulus
Quācunque grātiā ad domicilium nostrum accesseris, tuō adventū omnibus nōbīs māgnam es laetitiam oblātūrus.
(1) vocātiō: Vocāre dīcēbant veterēs, nihil adīcientēs, cum ad coenam, seu prandium subintellegerent. Plaut. Asīn. Vocet convīvam nēminem, illam tū vocēs. Menaech. Quī neque vocantur neque vocant. Cic. epist. 20. lib.9. Nōs iam tantum habēmus, ut Verrium tuum et Camillum, quā mundītiā hominēs? Quā ēleganti ā? Vocāre saepius audēāmus. Catull. ad Fund. Quī tunc vocat mē, cum malum legit librum. Vocātōrēs quoque servōs nōminābant, quōrum operā in vocandīs convīvīs ūterentur. Ipsam praetereā invītātiōnem vocātiōnem. Catull. ad Porcium, et Socrāt. Vōs convīvia lauta sūmptuōsē Dē diē facitis, meī sodālēs Quārunt in trīviīs vocātiōnēs. Sīc Graecī κληθέντες, subintelligentēs ἐπὶ δεῖπνον, et κλήσεις ipsās vocātiōnēs seu invītātiōnēs huiusmodī. Victor. lib.5. cap.17. Vocandī verbō ē regiōne respondet, revocāre: id est, eum apud quem convīviō acceptus hilārē fuerīs, vicissim ad tē invītāre. Caetera Iānus Guliēlmus Quaest. in Amphit. Plaut. cap.8.
(2) ut ūna esse velīs: Dōnat. Illud Terent. Andr. forte (ita ut fit) fīlium perdūxēre illūc sēcum, ut ūna esset, meum, expōnit: ut simul cibum caperet, priōre nātūrā prōductā, ā verbō edō. Sīc in Eunuch. ut dē symbolīs essēmus, id est, ut commessārēmur. Apud aliquem autem coenāre, nōn est cum illō coenāre, sed in eius aedibus. Et potest aliquis cum aliquō, nec tamen apud eum coenāre. Plūra Manūt. in epist.13. lib. 4. ad Att.
(3) cum frustulō agnīnae: Imbēcillō stomachō omnēs paene cupidī litterārum. Cels. lib.1. cap.1. Illīs itaque cibī ad concoquendum difficilēs dandī nōn sunt. Arnob. lib.7. Nē stomachum fatīget invalidum, hīc būbulam dūritiem vītat, et lactentium lēnitātem, quō digerat expedītius, sūmit. Negāvit Cleanthēs ūllum cibum esse tam gravem, quīn is diē et nocte concoquātur: cuius etiam in reliquiīs inest calōriīs, quās nātūra respuerit. Cicer. 2. dē nātūrā Deōr.
(4) Xenocrāteam victūs: Singulāris fuit philosophī huius frūgālitās, quī saepius obsōnia iam rancida facta abiēcit: nec rārō cum cadum aliquem vellet relinere, vīnum acidum factum invēnit. Prōverbium, Xenocrātis caseolus: quod nōn ad cibum duntaxat, sed ad vestem, librōs, aliāsque rēs, quibus ita parcē cautēque ūtimur, ut quam diūtissimē durent, accommodābitur. Laudātur et moderātiō Platōnis. Quī cum in Acadēmiam invītāsset Timotheum Conōnis fīlium, prīncipem in Athēniēnsium Rēpūb. frūgālī eum coenā accēpit. Itaque vidēns sequentī lūce philosophum Timotheus: vestrae coenae, inquit, nōn in praesēns modo, vērum in posterum quoque diem sunt iūcundae. Aelian. lib.2. cap.18. reversum ā coenae suīs dīxisse trādit: Quī cum Platōne coenānt, etiam posterō diē bene habent. Ipsī autem Platōnī posterā lūce: Vōs ō Platō melius coenātis sequentī diē, quam praesentī. Meminit etiam Cic. Tūscul.5. Plūtarch. dē tuend. valētūd. Victor. lib.18.cap.3.
(5) sine arte mēnsa: Hoc ūnum ex illīs est quae pulcherrimō carmine vītam beātiōrem facētē canit Martiāl. lib.10.