Exercitatio - Colloquium Vīcēsimus Secundus

Unde tū iam nōbīs Scintilla iūcundissime?

Lūtetiā.

Quā tandem Lūtetiā?

Quā tandem quaeris? quasi sint multae.

Etiamsī sit ūnica, ea quaenam sit īgnōrō, aut ubi sita.

Lūtetia Parīsiōrum.

Parīsiōs nōmināri audieram, et quidem saepe, Lūtetiam numquam: est ergō Lūtetia, quōs nōs Parīsiōs dīcimus? Ea igitur est causa cūr tū tamdiū nūllus es vīsus Valentiae, et potissimum in sphaerīstēriō nōbilitātis.

Alia egō vīdī sphaerīstēria Lūtetiae, alia gymnasia, aliōs lūdōs, longē istīs vestrīs ūtiliōrēs ac praestantiōrēs.

Ecquōs, quaesō?

Trīgintā gymnasia plūs minus in Acadēmiā illā, omnī ērudītiōnis scientiae, et sapientiae genere referta; doctōs Praeceptōrēs, iuventūtem studiōsissimam, et optimē mōrātam.

Vulgus scīlicet hominum.

Quid tandem vocās vulgus?

Faecem plēbis, fīliōs sūtōrum, textōrum, tōnsōrum, fullōnum, et ēiusmodī artificum atque operāriōrum.

Vōs hīc, ut videō, ex vestrā hāc Cīvitāte mētīminī orbem ūniversum, et eōsdem tōtā Eurōpā exīstimātis esse mōrēs, quōs hīc: dīcō iuventūtem illīc esse frequentissimam Prīncipum, Prōcerum, Nōbilium, et hominum locuplētissimōrum, nōn ex Galliā modō, sed ex Germāniā, Ītaliā, Britanniā, Hispāniā, Belgicā, admīrābiliter addictam studiīs litterārum, parentem Īnstitūtōrum praeceptīs et iussīs: quōrum mōrēs nōn simplīcī tantum admonitū formentur, sed ācrī reprehēnsiōne, quum est opus etiam castīgātiōne, plāgīs, verberibus; quae omnia et accipiuntur et perferuntur animīs moderātissimīs, et vultū modestissimō.

Audīvī saepenumerō ēiusmodī narrārī mihi quum agerem in Galliā Lēgātus Ferdinandī Rēgis. Sed omitte quaesō nunc ista, aut differ aliud in tempus. Vidēs nōs esse in lūdō Mīrāculī, cui est proximus Carrōsōrum: hoc age, dē pilā sit iam sermō oblectandī nostrī grātiā.

Amābō nē assideāmus, sed deambulantēs colloquāmur, quae fuerit collibitum: quā ībimus? hācne per D. Stephānī, an illāc ad portam Rēgālem, et vīsēmus in Rēgiā Ferdinandum Ducem Calābriae?

Nōn, nē forte optimī Prīncipis interpellēmus studia sapientiae.

Praestābit mūlās arcessere, ut vehentēs loquāmur.

Nē āmittāmus quaesō ūsum pedum et crūrum; tempus est sūdum ac serēnum, et aura frīgidiuscula: satius erit pedestrēs quam equestrēs incēdere.

Eāmus hāc igitur per Dīvī Ioannīs Hospitālis ad vīcum marīnum.

Spectābimus obiter decōrās fōrmās.

Apage pedestrēs, erit dēdecōrī.

Māiōrī est meā sententiā dēdecōrī, virōs pendēre dē iūdiciō puellārum rudium atque ineptārum.

Vīsne, ut rēctā eāmus per plateam fīcus, et Dīvae Tēclae?

Nōn, sed per vīcum tabernae gallīnāceī: nam in eō vīcō cupiō vidēre aedēs, in quibus nātus est Vīvēs meus: sunt enim, ut accēpī, dēscendentibus ad sinistram postrēmae in vīcō, et invīsam eādem operā sorōrēs ēius.

Omitte nunc quaesō, muliebrēs vīsitātiōnēs; sī mulierem vīs alloquī, eāmus potius ad Angelam Zabātam, cum quā erunt cōnfābulātiōnēs litterātae.

Utinam, sī id cupītis, adesset Marchiōna Zēnetī.

Sī vēra sunt quae dē illā quum essem in Galliā audīvī, māius est id argūmentum, quam ut dē illō tractārī leviter, et ab aliud agentibus vel possit, vel dēbeat.

Ascendāmus ad Dīvī Mārtinī, an dēscendēmus per vīcum Vallēsiī, ad plateam Villae-rāsae?

Hāc, inde ad sphaerīstērium Barziī, seu māvīs Mascōnōrum.

In Galliā habētisne ad hunc modum lūdōs in pūblicō?

Dē aliīs Galliae urbibus nōn possum tibi respondēre; Lūtetiae sciō nūllum esse: sed in prīvātō multa, velut in subūrbiīs Dīvī Iacōbī, Dīvī Mārcellī, Dīvī Germānī.

Et in ipsā Cīvitāte fāmōsissimum, quod vocant 'Bracchae'.

Lūditur eādem illīc ratiōne quā hīc?

Eādem prōrsum, nisi quod Magister lūdī praebet illīc calceōs, et pīleōs lūsōriōs.

Cūiusmodī sunt?

Calceī sunt coāctilitiī.⁽¹⁾

Nōn essent hīc ūtilēs.

Vidēlicet in viā lapidōsā; in Franciā vērō et Belgicā lūditur super pāvīmentum lateribus cōnstrātum, plānum, et aequāle.

Pīleī sunt aestāte leviōrēs, in hyeme autem crassī, profundī, cum offendīce sub mentō, nē in agitātiōne vel ēlābantur ex capite, vel dēcidant in oculōs.

Offendīmentō hīc nōn ūtimur nisi cum est ventus vehementior: sed quālēs habent pilās?

Nūllōs ferē follēs, ut hīc; sed sphaerulās minōrēs vestrātibus, et multō dūriōrēs, ex coriō albō: tōmentum est, nōn ut in vestrīs lānūgō ē pannīs tōnsa, sed pilī ferē canīnī: eamque ob causam rārō lūditur palmā.

Quōmodō ergō percutiunt pilam? pugnō, ut follēs?

Nē sīc quidem, sed rēticulō.

Cōnfectō ex fīlō?

Ex fīdibus crassiusculīs, quālēs ferē sunt sextae in testūdine; habent fūnem tēnsum, et reliqua ut hīc in lūdīs domesticīs: sub fūnem mīsisse globulum, vitium est, seu peccātum: sīgna sunt bīna, seu māvīs mētās; numerī quaternī, quīndecim, trīgintā, quadrāgintā quīnque seu antēgressiō, aequālitās numerōrum: victōria, quae est duplex, ut quum dīcitur vīcimus sīgnum, et vīcimus lūdum. Pila autem vel ex volātū remittitur, vel ex prīmō resūltū: ex secundō enim ictus est invalidus, et ibi fit sīgnum ubi pila est percussa.

Nōn sunt aliae lūsiōnēs, quam sphaerae?

In Cīvitāte, quot hīc, aut plūrēs: sed inter scholasticōs nūlla alia permissū Magistrōrum exercētur, sed interdum clam lūditur foliīs et aciēbus: puerulī tālīs, nequiōrēs taxillīs. Nōs Īnstitūtōrem habēbāmus Annaeum, quī obscoenō diē lūsum foliōrum concēdēbat; sed dē illō, et in ūniversum dē lūsiōne omnī tulerat sex lēgēs, quās dēscrīptās in tābellā appenderat in cubiculō.

Nē gravēris, rogō tē, et eās nōbīs referre, quemadmodum alia fēcistī.

Pergāmus deambulāre; nam incrēdibilī teneor dēsīderiō patriae aspiciendae tamdiū ā mē nōn vīsae.

Cōnscendāmus mūlās ut ambulēmus commodius, tum etiam honestius.

Honestātem hanc nōn emerim crepitū digitōrum.

Ac nē egō quidem ut vērum fateār, manum ob eam movērim; sed nesciō quō pactō magis id vidētur decēre nostrās persōnās.

Isthuc quidem rēctē, sed sumus trēs, et in angustīs viīs aut hominum frequentiā disiungērēmur, unde necesse esset vel interrumpī sermōnem, vel multa semper ā nostrum aliquō nōn exaudīrī, neque intellegī.

Estō sāne ita, pergāmus pedestre; ingredere per angiportum hunc ad plateam Pēgnārōgiōrum.

Optimē, inde per fabrōs clāvilēs ad vīcum dulciāriōrum, tum ad forum frūctuārium.

Quīn potius ōlitōrium?

Utrumque est: quī libentius oleribus vēscuntur, vocent ōlitōrium: quī frūctibus, frūctuārium. Quae amplitūdō forī? Quae dēscrīptiō vēndentium et rērum vēnum expositārum? Quī odor ex frūctibus? Quanta varietās, mundītiēs, nitor? Nōn possunt hortī excōgitārī huic forō parēs; quae autem Aedīlis nostrī et ēius ministrōrum solertia et dīligentia, nē quis emptor fraude ā vēnditōre capiātur? Estne ille, quī mūlā vehitur, Honōrātus Ioānnius?

Nōn, ut arbitror, nam ūnus ex meīs puerīs, quī eum modo convēnit, relīquit illum abdentem sē in bibliothēcam suam, quī sī scīret nōs ūnā esse, nōn dēesset haud dubiē nostrō sermōnī, et nostrīs lūdīs sēria sua posthabēret.

Prōfer tandem lēgēs.

Extrīcēmus nōs ab hāc turbā per plateam Dīvae Virginis Redēmptōriae⁽²⁾ ad vīcum fūmālis, et Dīvī Augustīnī, ubi minor est frequentia.

Nē discēdāmus tam procul ab urbis corpore; ascendāmus potius per vīcum crumēnārium ad clīvum, inde ad vīcum mīlitārem, et aedēs familiae vestrae, Scintilla, cūius parietēs lūgēre adhūc videntur mihi hērōem illum Comitem Olīvānum.

Immō lūctū dēpositō, tālem iuvenem in tantī senis locum successisse sēriō triumphant.

Ō quam iuvat intuērī cūriam, et quadruplex forum Praefectī urbis (quod iam ferē familiae vestrae Cabanilliae hērēditārium vidētur) cīvīle, crīmināle, et trecentum solidōrum! Quae aedificia? Quae faciēs urbis?

Nūsquam potes rēctius lēgēs ferre quam in forō, et cūriā; ēde tandem: nam dē laudibus, seu dē admīrātiōne potius nostrae Cīvitātis, aliās erit dīcendī locus aptior.

Prīma lēx, 'quandō lūdendum'. Homō propter rēs sēriās est conditus, nōn propter nūgās et lūsūs; lūsūs autem repertī ad reficiendum animum lassum ā sēriīs; tunc igitur lūdendum, quum animus aut corpus erit dēfatīgātum, nec aliter sūmendum, quam somnus, cibus, pōtus, et alia, quae vīrēs renovant ac reficiunt: alioquī in vitiō est quemadmodum alia quae nōn suō fiunt tempore. Secunda lēx, 'Cum quibus lūdendum'. Quemadmodum factūrus iter, aut itūrus ad convīvium, dīligenter dispicis quī sint hominēs futūrī sodālēs, aut comitēs: sīc in lūdō animadvertendum cum quibus lūdēs, ut sint hominēs tibi nōtī; nam in īgnōtīs māgnum est perīculum, et vērum prōverbium Plautī: Lupus est hominī homō, quī quālis sit nōn nōvit: sint etiam bellī, fēstīvī, comēs, cum quibus perīculum nōn sit nē rīxēris, aut pugnēs, aut aliquid vel faciās, vel dīcās turpiter, atque indecōrē; nē sint blasphēmī in Deum, aut dēierātōrēs; nōn in dictīs spurcī, nē quid ex contāgiōne affricētur tuīs mōribus prāvum aut flāgitiōsum: dēnique sint iī, quī nōn aliam ad lūdum mentem adferant quam tū, nempe ut ā labōre conquiēscat et levētur animus. Tertia lēx, 'Quō lūdō'. Prīmum nōtō; nam in īgnōrātiōne nōn potest subesse dēlectātiō, nec lūdentis, nec collūsōrum, nec spectātōrum: deinde quod simul animum reficiat, et corpus exerceat, sīquidem tempus ac valētūdō patitur: sīn secus, lūdus sit in quō nōn omnia possit mera sors, īnsit etiam perītia quae possit cāsum corrigere. Quārta lēx, 'Quā spōnsiōne'. Nec ūllā spōnsiōne, quod est fatuum, et celerrimē exsatiat; nec ita māgnā, quae in ipsā lūsiōne inquiētet animum, et sī vincāris, mordeat ac discrūciet, nōn est is lūsus, sed carnificīna. Quīnta lēx, 'Quemadmodum'. Ut antequam ad lūdendum assideās, reputēs tē ad refocillandum animum venīre, in cūius āleam coniciās pauculōs numōs, hoc est, emās illīs refectiōnem dēfatīgātiōnis; cōgita esse sortem hoc est variam, incertam, īnstābilem, commūnem; nūllam idcircō tibi fierī iniūriam; sī perdās, ut id ferās aequō animō, nē contrahās vultum, et suffundās eum trīstitiā; nē prōrumpās in convīcia, et maledīcta, aut adversus collūsōrem, aut quempiam ex spectātōribus: sī lucrificēs, nē sīs in collūsōrem insolenter dīcāx. Prōrsum tōtō lūdō sīs cōmis, hilaris, fācētus, iōcōsus, citrā scurrīlitātem et petulantiam, nē dēs sīgnificātiōnem ūllam fraudis, sordium, aut avāritiae; in contentiōne nē sīs pertīnāx, minimē omnium iūrātor, memor rem illam tōtam (etiamsī meliōrem causam habeās) nōn esse tantī, ut nōmen Dominī adferās in testimōnium. Spectātōrēs memineris esse velut iūdicēs lūdī, sī quid illī prōnūntiārint cēditō nūllam ēdēns nōtam imprōbātiōnis: hōc modō et lūsus sit dēlectātiō, et probī adulēscentis grāta est ēducātiō ingenua. Sexta lēx, 'Quamdiū lūdendum'. Quoad sentiās animum renovātum iam et reparātum ad labōrem, et vocet hōra ac negōtium sērium. Quī secus faxit, improbē factum vidērī: Velītis Quirītēs⁽³⁾, iubeātis.

Sīcutī rogāvit.