Exercitatio - Colloquium Tertius Decimus

Quam ēlegāns gymnasium, et magnificum? Haud esse in Acadēmiā hāc reor ūllum praestantius.

Rēctissimē iūdicās: adde etiam, quod magis ad rem facit, nec alibī esse ēruditiōrēs magistrōs, aut prūdentiōrēs, quīque maiōre dexteritāte trādant doctrīnam.

Oportet igitur māgna hīc fierī dīsciplīnārum operae pretia.

Et quidem māgnīs compendiīs dīscendī.

Quantī docent?

Āmove tē hinc ocyus cum interrogātiōne istā tam prāvā, tamque importunā; in rē tantī mōmentī inquīrendum est dē mercēde? Nec ipsī quī docent, paciscuntur; nec discipulōs convenit id vel cōgitāre: ecquod pretium potest esse pār? Numquam nē Aristotelicum illud fandō audīvistī: Diīs, parentibus, et magistrīs, parem grātiam nōn posse rependī? Deus creāvit tōtum hominem, Parēns genuit corpus, Magister fōrmat animum.

Quid docent istī et quamdiū?

Habent sua singulī auditōria sēparāta, et sunt Doctōrēs variī. Aliī prīma elementa artis Grammaticae labōriōsē, atque aerumnōsē puerīs tōtō diē ingeminant; aliī penitiōra trādunt artis; aliī Rhētōricēn, Dialecticēn, et reliquās dīsciplīnās ēnarrant, quae līberālēs seu ingenuae dīcuntur.

Cūr eō nōmine?

Quia illīs decet ūnumquemque ingenuum imbuī; contrā, quae sunt illīberālēs, circumforāneae, sordidae, quae vel labōre corpōrum vel manibus exercentur, servīs potius congruunt, et hominibus quī ingeniō parum valent. In istīs sunt aliī tīrōnēs, aliī batallāriī.

Quid isthuc verbī est?

Et tȳrō et batallārius ex mīlitiā sunt nōmina dēsumpta. Tȳrō vetus est verbum, dē eō quī in mīlitiā exercērī incipit: batallārius Gallicō nōmine dīcitur is mīles, quī iam semel praeliō (quod illī batallam vocant) interfuit collātīs sīgnīs, et manum cōnseruit cum hoste: ita in palaestra litterāriā batallārius coepit nuncupārī Lūtetiae is quī pūblicē dē arte quāpiam disputāsset. Hinc dēsīgnantur Doctōrēs, quōs ā licentiā Licentiātōs appellant, melius Dēsīgnātī dīcerentur. Postrēmō doctūram adipīscuntur impositō in celebrītāte Acadēmiae pīleō; ut quasi dōnētur lībertāte, et fīat ēmeritus. Is est hīc suprēmus honor, et summus dīgnitātis gradus.

Quis est ille in tantō comitātū, quem clāvāriī praecēdunt cum clāvīs argenteīs?

Is est Rēctor Acadēmiae: multī eum sectantur officiī grātiā.

Quotiēs in diē docentur puerī?

Aliquot hōrīs, ūnā paene antelūcānā, duābus mātūtīnīs, et duābus pōmerīdiānīs.

Tamdiū?

Ita fert mōs et vetus Acadēmiae īnstitūtum; quīn et discipulī duābus hōrīs, quae ā Magistrīs accēpērunt, retractant et recolunt, et quasi mānsum cibum rūminant.

Tantīs clāmōribus?

Nunc sē exercent.

Ad quidnam?

Ad dīscendum.

Immō verō ad clāmandum: videntur enim nōn dīsciplīnam meditārī, sed praecōnium. Et ille alter plānē fūrit; nam sī habēret sānum cerebrum, nec ita vōciferārētur, nec gesticūlārētur, nec sē torquēret.

Hispānī sunt et Gallī, paulō ferventiōrēs: et ut sunt dīversōrum dogmatum, tantō ardentius concertant, quasi prō ārīs et focīs, ut dīcitur.

Quid? Doctōrēs hīc sequuntur dīversa scita?

Interdum trādunt placita contrāria.

Quōs Auctōrēs interpretantur?

Nōn eōsdem omnēs; sed ut quisque est perītiā et ingeniō praeditus, ērudītissimī et ācerrimō iūdiciō scrīptōrēs sibi sūmunt, optimōs quōsque, et eōs quōs classicōs vōs Grammaticī appellātis. Sunt quī ex īgnōrantiā meliōrum ad prōlētāriōs⁽²⁾ dēscendunt, atque etiam capite cēnsōs. Ingrediāmur; ostendam vōbīs pūblicam gymnasiī hūius bibliothēcam. Haec est bibliothēca, quae ex māgnōrum virōrum praecēptō ad ortum aestīvum spectat.

Papae! quantum librōrum, quantum bonōrum Auctōrum, Graecī, Latīnī, Ōrātōrēs, Poētae, Historicī, Philosophī, Theologī, et imāginēs Auctōrum.

Et quidem quantum effīcī potuit, ad vīvum expressae, atque eō pretiōsiōrēs; forulī omnēs et plūteī quernī aut cupressīnī cum suīs catēnulīs: librī ipsī plērīque omnēs membrānāceī et variīs colōribus miniātī.

Quis est prīmus ille rūsticānō ōre, nāsō repandō?

Lege titulōs.

Sōcratēs est, et dīcit: Cūr in bibliothēcā collocor quī nihil scrīpsī?

Respondent sequentēs, Platō et Xenophōn. Quia quod aliī scrīberent, dīxistī. Longum esset persequī singulōs.

Hem, quī sunt illī abiectī in grandī illā strūe?

Catholicon, Alexander, Hūgutiō, Papiās, Sermōnāria, Dialecticae et Phȳsicae sophisticae: hī sunt quōs capite cēnsōs nōmināban.

Immō capite dēminūtōs.⁽³⁾

Solūta sunt omnia, tollat quī volet, molestō nōs līberābit onere.

Vāh, quot asīnīs esset opus ad istōs āsportandōs. Mīror nōn esse ablātōs, quum tanta sit ubīque asīnōrum frequentia.

Aliquandō in eundem cumulum coniciēntur Bartholī et Baldī, et hūius farīnae hominēs.

Immō furfuris.

Nōn id esset hūmānī tranquillitātī damnosum.

Heus quid reī sunt illī in tam fluxīs cuculliōnibus?

Dēscendāmus. Batallāriī sunt quī in palaestram ingrediuntur altercātōriam.

Quaesō intrōdūc nōs illūc.

Ingredere, sed tacitē ac reverenter. Aperī caput, et spectā attentus singula; nam māgnīs dē rēbus dīsseritur, et quās plūrimum condūcat cognōscere. Ille quem sedentem aspicis sublīmem sōlum, et Praesēs est certāminis, et contentiōnum Dēcrētor, quāsique Agonothēta.⁽⁴⁾ Prīmum ēius mūnus est loca concertantium dēsīgnāre, ne ūlla sit cōnfūsiō aut perturbātiō praeīre volentium.

Quid sibi vult pellītum epitōgium?

Ea est ephestris doctōrālis,⁽⁵⁾ īnsigne ōrdinis ac dīgnitātis illīus. Homō est in paucīs ērudītus, quīque et in lēctiōne candidātōrum Theologiae prīmās tulit, et ad eum doctissimus quisque prīmās dēfert ex hōc ōrdine.

Et Baldum aiunt lēctum esse prīmum suō annō.

Is verō vīcit competītōrēs omnēs ambitū et astū, nōn scientiā.

Quis est macilentus ille et pallidus, quem reliquī impetunt?

Is est propūgnātor quī impetum omnium sustinet, et ex immodicīs vigiliīs maciem ac pallōrem contrāxit; māgnōs is habet in rē Philosophicā et Theologicā prōgressūs. Hau tacē iam et auscultā; nam quī nunc oppugnat, acūtissimē ac subtīlissimē solet excōgitāre argūmenta, et ācerrimē urget propūgnātōrem, omniumque sententiā cum summīs in hāc dīsciplīnā comparātur, et saepe adigit concertātōrem ad recantandum. Perpende quōmodo ille cōnātus est ēlūdere, quōmodo alter cōnfūtāvit validē ratiōne incōnfūtābilī, et quam ille dīluere nōn poterit, iam et iāculum hoc est inēvītābile, argūmentum hoc est plānē Achillēs invincibilis, iugulum petit, nōn poterit propūgnātor sē tuērī, statim dabit manūs, nisi subterfūgium aliquot mittat eī Dīvus aliquis in mentem. Hem proflīgāta est quaestiō sollertia Dēcrētōris. Iam solvō tuam linguam, loquere quantum volēs; nam iste quī nunc impugnat, vappa est, pūgiōne pugnat plumbeō, et altius tamen clāmat quam cēterī. Observā, vidēbis eum ā pugnā raucum discēdere, hoc est eī perpetuum, et quantumcumque repulsa sint ēius tēla, urget nihilō secius pertināciter quidem, sed inefficāciter: nec unquam vult habēre argūmentum suum prō derelictō, nec acquiēscere vel dēfendentis respōnsiōnī vel dēcrētō Praesidis. Is quī nunc certāmen ingreditur dēlicātulē petit veniam ā Dēcrētōre, comiter praefātur, argūmentātur invalidē, discēdit semper fessus, etiam anhēlāns tanquam arduō mūnere fortiter perfūnctus: discēdāmus.