Exercitatio - Colloquium Duodevicesimus

Quid tū dīcis, Tricongī? Quam lautē nōs herī accēpit Brabantus ille!

Male sit illī, nōn potuī tōtā nocte quiēscere. Vomuī (sit habitus honōs vestrīs auribus) convolvi mē subinde tōtō lectō, modō ad spondam interiōrem, modō ad exteriōrem; faucēs et stomachum vidēbar mihi reiectūrus: nunc prae dolōre capitis nec oculōrum officiō possum fungī nec aurium: lāmina ponderōsa plumbī vidētur mihi in frontem et oculōs incumbere.

Frontem et tempora fortiter astringe fasciā, et Rēx vidēberis.

Seu ipse potius Bacchus, ā quō īnstitūtum manāvit diadēmātum in Rēgēs.

Recipe tē domum ēdormī crāpulam.

Domum verō? nihil aequē fugiō et āversor, ut domum et uxōrem clāmōsissimam; ea sī mē nunc aspiceret, longiōrēs habēret homiliās quam Chrysostomus.

Hoccine appellās tū lautē tractārī?

Plānē ita est, nam lavērunt probē guttur et faucēs.

Manūs verō?

Nē semel quidem.

Immō saepe vīnō et lacte, dum aliī in aliōrum paterās immittēbāmus manūs.

Quid potest dīcī lautius? Et quidem digitōs pinguī carnium et embāmmātis inviscātōs.

Tacē per dīvōs: quis posset absque nauseā rem adeō audīre obscoenam? quantō minus vidēre, aut dē ēiusmodī vīnō aut lacte gustāre?

Dīvī vestram fidem! adeōn es Abstēmī dēlicātus ut haec nē auribus quidem possīs dēvorāre? quid facerēs palātō, ut nōs? Sed heus tū Tricongī compōtātor suāvissime, mittāmus puerum aliquem quī nōbīs in illā phialā fictilī adferat ex eōdem vīnō? nūlla est certior huic venēnō thēriaca.

Estne hoc explōrātum?

Quid nī esset? Meminērīs versūs quōs cantat Colax?⁽²⁾ Ad sānandum morsum canis nocturnī, sūme ex pīlīs ēiusdem canis.

Narrā quaesō dē convīviō.

Nē narra, nisī velīs mē revomere quicquid habeō in ventrīculō, cum ipsīs vītālibus.

Facesse igitur paulisper.

Egō narrābō quam commodissimē, ut nusquam sit honōs praefandus.

Incipe obsecrō, adverte animum Abstēmī.

Ō Glaucia mī, ante omnia istud ex mē habē, nūllum esse hominum genus quod comparārī possit cum fēstīvō et largō convīvātōre. Quīdam ostentant ēruditiōnem rērum variārum, id est mēra nūgāmenta, aliī iactant experientiam, et ūsū collēctam prūdentiam; quōrsum id? Sunt quī habent quidem opēs, sed nōn audent expendere; miserī! quid eōs iuvat asservāre? Benignus convīvātor ubīque prōdest, ubīque est grātus, vel sōlus illīus aspectus exhilarat trīstitiam animī, et discutit, sī qua est in eō miseria, sīve recordātiōne convīviī, sīve spē atque expectātiōne. Alia omnia quae dīcuntur bona animī, nec egō videō, et sunt iēiūna atque īnfrūgifera.

Rogō tē Asōte, quis est auctor tam bonae sententiae?

Egō, et omnēs meī similēs, id est, plērīque ex Galliā Belgicā ā Sequanā ad Rhēnum flūmen. Tantum dissentiunt inter nōs homulī quīdam, vel miserī et praeparcī, quī Abstēmiō suum invident cognōmen, frūgī volunt appellārī, vel quīdam māgnā sapientiae opīniōne suffarcīnātī, id est inānī nōmine, quōs etiam nōs (id est māxima pars hominum et praecipua) rīdēmus.

Quid audiō?

In hōc iste nōn fallitur, etsī ēbriōsus: nam nusquam ērudītiō minus habet pretiī, quam in Belgicā; nōn aliud esse rentur virum ēruditiōne praestantem, quam sūtūram vel textūram.

Atquī student hīc multī, et nōn īnfēlīcī profectū.

Dēdūcuntur ā parentibus parvī fīliī ad scholās tanquam ad opificium, quō parent sibi deinceps victum. Ipsī etiam scholasticī, dictū incrēdibile, quam parvī īnstitūtōrēs suōs faciant, quam prōsequantur honōre exiguō, et praemiīs adeō tenuibus, ut Doctōrēs īnsignēs ac prīmī nōminis tolerāre sēsē vix possint.

Ista sunt ab īnstitūtō sermōne aliēna; revertāmur ad convīvium.

Hoc malim audīre, et missōs faciāmus iam tandem sermōnēs istōs studiōsōs, quī sunt profectō īnfrūgiferī. Nesciō quemadmodum vōs Itālī dē ēruditiōne statuātis: mihi certē rēs vidētur nōn sōlum inūtilissima, sed etiam damnōsa.

Īdem vidētur bovī et suī, quod tibi; et nōbīs quoque vidērētur, sī nōn plūs habērēmus mentis quam tū.

Nōn esset fīnis; itaque audī iam. Prīmum omnium accubuimus sevērī et trīstēs, sacrāta est mēnsa, silentium ubīque et quiēs, coepimus expedīre cultellum quisque suum, speciem praebēbāmus nōn invītātōrum, sed invītōrum: adeō id dīcerēs facere nōs coāctōs, et faciēbāmus rē vērā admodum sēgniter; nōndum enim incaluerat animus ardōre illō līberō: aptat quisque mantīle suum humerīs, nōnnūllī etiam pectorī, aliī dē mappā extendunt super gremium: sūmit pānem, aspicit, volvit, pūrgat, sī quid esset carbōnis aut cinerum, dēcorticat, et haec omnia lentē et cūnctābundē. Quīdam auspicātī sunt coenam ā pōtiōne; aliī priusquam biberent, paululum sūmpsērunt acētāriī, et būbulae salītae ad excitandum dormīēns palātum, et stimulandum languidulum: prīmus scyphus fuit cervīsiae, ut frīgidum caementum substernerētur ardōrī vīnī. Allātus est sacer ille liquor, prīmum pōculīs angustīs et exiguīs, quae magis sitim irrītārent quam restinguerent. Dominus homō fēstīvissimus quī potiōrem in hāc tōtā regiōne nūllum habet, ac nē parem quidem, meā utique sententiā (quod sit dictum sine cūiusquam iniūriā), iubet adferrī pōcula capacissima, et coeptum est largiter pōtārī mōre Graecō, ut dīcēbat illīc Philograecus⁽³⁾ quīdam, quī Lovāniī ōlim studuerat. Ibi cepimus loquī, tum incalēscere, hilāritās ubīque et rīsus diffūsissimus. Ō coenae noctesque deōrum! Aliī aliīs praebibimus, et māgnā aequitāte faciēbāmus paria; nefās erat sodālem fraudāre tālī praesertim tempore.

Meritō, quum agitur nōn dē calice vīnī, sed dē sēnsū et mente, rēbus in homine praecipuīs. Sed ut hāc dē rē tam laetā, tam fēstīvā, tū et egō colloquāmur, prīmum rogandus es, an sīs ēbrius.

Nōn rē vērā, et facile est cognōscere ex ōrdine ōrātiōnis meae; nam sī essem, putās mē haec referre potuisse adeō compositē?

Rēctē est, aliōquī iūxtā Mīmī versiculum cum absente lītigārem. Prīncipiō cūr nōn extruitis templum aliquod in hāc regiōne Bacchō, cōelestis hūius liquōris repertōrī?

Hoc vestrum est, quī aedem habētis Rōmae Sergiī et Bacchī; nōbīs satis est quotidiē illī passim sacra facere. Et fortasse ērigērēmus templum, sī cōnstāret fuisse illum inventōrem; nam eā dē rē audīvī disputārī inter studiōsōs quōsdam. Sunt quī putent prīmum fuisse Nōam quī vīnum biberit, quīque sit inēbriātus.

Dīmittāmus ista. Cēdō, quod vīnum bibēbātis?

Quid nostra refert, quod sit vīnum aut cūiās? Habeat modō nōmen et colōrem vīnī, id satis est nōbīs; dēliciās illās quaerat Gallus aut Italus.

Quae ergō potest esse dēlectātiō, quum id nōn gustās, quod in corpus ingeris?

Fortasse nōnnūllī initiō aliquid gustant, integrō palātō: mox verō dēprāvātō ex tantā humōris redundantiā, gustum omnem āmittunt.

Sitī iam exstīnctā, nūlla superest voluptās, quae tōta sita est in satisfaciendō dēsīderiīs nātūrālibus: ita ut tormentī sit genus sine sitī bibere, aut sine famē edere.

Putās nōs Abstēmī, ad voluptātem pōtāre, aut quod sit iūcundum?

Tantō ergō estis pēiōrēs bestiīs, quae aviditātibus nātūrālibus aguntur: vōs neque illūc dūcit ratiō et retrahit nātūra.

Dūcit nōs eō sodālitās, et paulātim inēbriāmur imprudentēs.

Quotiēs estis inēbriātī? quotiēs aliōs ēbriōs vīdistis?

Quotidiē plūrimōs.

Nōn sufficiunt ergō tam multa experīmenta ad dēvītandam rem tam foedam? atquī bellua vel ūnō experīmentō fieret cautior.

Et sodālēs istōs, in quōrum grātiam trānseunt ex hominibus in bestiās, scīs quam habent cārōs? dum pōtant, darent illī praecordia: dīgressī illinc, vix agnōscunt; Vītam et animam cūiusvīs illōrum nōllent redemptam sibi nummō sēstertiō.

Quibus ex pōculīs hauriēbātis vīnum, et quōmodo?

Prīmum allāta sunt vitrea, paulō post ob perīculum, sublātīs illīs, exhibita argentea. In vīnum iniciēbāmus ā prīmō herbulās, quod id suādēret annī tempus: paulō post iūs carnium, lac, būtȳrum, crēmōrem.

Ō spurciciēn, nē belluīs quidem tolerābilem.

Quantō tū trāgicōteron exclāmēs, sī sciās aliōs in aliōrum pōcula manūs sordentēs immittere? Conīcere ōvōrum et pōmōrum et nucum pūtāmina et olīvārum, ac prūnōrum ossa?

Abstinē ab hīsce narrandīs, sī vīs nē mē hinc in silvās aliquās fugā abripiam.

Audī tū in aurem Glaucia. Quīdam hōrum gestant in faciendō itinere cornū vēnātōrium plēnum, ut necesse est, pulvere, et stīpulīs, et floccīs, et sordibus aliīs; ex hōc bibimus.

Quid?

Quid verō? vīnum.

Immō verō mentem.

Plānē ita est, et post ēpōtam mentem, mātulīs nōn admodum mundīs sūmptīs dē scamnō lecticārī, ūsī sumus prō calicibus.

Quis fuit convīviī exitus tanquam fābulae?

Natant vīnō pavīmenta, inēbriātī sumus omnēs: hospes in prīmīs homō strēnuus, dēiectīs sub mēnsam māgnā victōriā duōbus aut tribus.

Ō preclāram victōriam, et dē rē pulcherrimā ac praedicandā! Sed omnēs tamen vīnum vīcit?

Etiam.

Miserum tē, quid putās esse ēbrium?

Probē et ex animī sententiā indulsisse geniō.

Cui geniō? bonō an malō?

Sī rēctē omnia scrūtērīs, nusquam inveniēs cui indulgeant, neque enim animō, nec voluptātī, nec ūllī reī alterī cui aliī indulgent, quī vitiīs obtemperant, et prāvīs animī cupiditātibus. Sed inēbriārī est sēnsuum facultātēs āmittere, exīre dē potestāte ratiōnis, iūdiciī, mentis: plānē ex homine fierī vel pecus, vel saxum. Quae deinceps sequantur, (etsī numquam ēbrius vīdī) tamen facillimum est coniectāre, loquī, et nēscīre quid loquāris: sī quid commissum est tibi arcānum māximē cēlandum, effutīre, atque ea dīcere, propter quae tē, et tuōs et saepe Patriam, ac Prōvinciam ūniversam in grave discrīmen addūcās; nūlla distīnctiō amīcī et inimīcī, uxōris et mātris: rīxae, iūrgia, inimīcitiae, plagae, vulnera, mūtilātiō, occīsiō.

Etiam sine ferrō et sanguine; nam nōn paucī continuant ēbrietātem cum morte.

Quis nōn mālit domī sē cum cane aliquō aut fēle inclūdere, quam cum ēbriō? Plūs enim mentis est in illīs animantibus.

Post ēbrietātem verō crūditās, dēbilitātiō nervōrum, paralȳsēs, arthrēticī cruciātūs, gravēdō capitis et corporis tōtīus, hebetātiō sēnsuum omnium; memōria exstinguitur, ingeniī aciēs retunditur: unde stupor in tōtā mente, et ad intellegendum sapiendumque, et ad ēloquendum.

Iam incipiō intellegere, māgnum esse malum ēbrietātem: posthāc dabō sēdulam operam ut bibam ad hilāritātem, nōn ad ēbrietātem.

Hilāritās est iānua ēbrietātis, nēmō venit ad bibendum eō animō ut inēbrīētur, sed bibendō exhilārātur; continuō post sequitur ēbrietās: difficile est enim sīgnāre hilāritātis mētam, atque in eā sistere. Lūbricus est gradus ab hilāritāte ad ēbrietātem.

Dum vīnum habēs scyphō, illud est in tuā potestāte, dum in corpore, tū es in illīus: habēris, iam nōn habēs; quum bibis, tū tractās vīnum prō tuō lībitō: postquam biberis, illud tē tractābit prō suō.

Quid ergō? numquamne est bibendum?

Dum vītant stultī vitia, in contrāria currunt. Bibendum quidem, nōn pōtandum: nātūra sōla in hōc docet brūta, hominem nōn docēbit eadem nātūra ratiōne adiūta? Ēdēs quum ēsuriēs, bibēs cum sītiēs: famēs et sitis admonēbunt quantum, quandō, quātēnus edendum et bibendum.

Quid sī semper sitiam, nec sitim possim mītigāre, quīn fīam ēbrius?

Bibe quod inēbriāre nōn possit.

Nōn fert cōnstitūtiō meī corporis.

Quid sī tantum ēsuriēs, ut exsatiārī nūllō cibō possēs, nisī disrumperēris?

Ea verō nōn esset famēs, sed morbus.

Nīmirum opus esset medicīnā ad eam famem tollendam, nōn dapibus: nōnne?

Quidnī?

Eōdem prōrsus modō, Medicō tibi esset opus ad eam sitim, nōn cauponē; et pōtiōne dē pharmacopoliō petītā, nōn dē oenopoliō: nōn est ea sitis, sed morbus, et quidem perniciōsus.