Ad Exercitia Linguae Latīnae Dialogī - Dialogus Tertius

Quid tū tam incessanter et ārdenter, valētūdinis nūllā ratiōne habitā, diē fēstō et hōrīs pōmerīdiānīs meditātiōnī haudquāquam convenientibus, lītterīs indulgēs? Meminerīs quaesō vērissimum esse illud quod vulgō fertur: quod caret alternā requie dūrābile nōn est. Unde fit ut Quīntiliānus maximus adul`escentium īnstitūtor, nē prius odierint quam līterās amārent, dandās esse litterāriō labōrī remissiōnēs, optimō quidem iūre cēnsuerit.

Quoniam nōn erat aliud quod agerem, hoc agēbam, tuum erit modo mē prō arbitriō utī quī optātus certē et in tempore ut levāmen forēs accesīstī.

Agendum igitur quandō tē tōtum mihi commīsistī animum remissūrum in vīllam meam, quae urbī est proxima, nōs recipiam, ut aut ibi spatiēmur, aut sī libet vīrēs exercēre, globīs missilibus ad obeliscōs ligneōs lūdāmus.

Mōs tibi gerātur honesta semper et ūtilia praecipientī, quārē ō Mūsae, in noctem usque valēte, mē in reditū quī tōtōs hōsce diēs sedendō cōnsūmēbar multō alacriōrem exceptūrae.

Haec est vīlla et illa quam ēditō locō positam vidēs, villicī domūs, unde quaecunque sunt in vīllā circumspicit; mē nōvit, ad nōs vēnit.

Grātus, profectō, domūs est prōspectus et cuiusmodī placet Horātiō longōs dīcentī quae prōspicit agrōs.

Sit faustus et fēlīx vester hūc adventus.

Ut valēs? Num salva sunt quae habēs in vīllā cūnctā?

Āthlēticā, pugilicā, nī māvīs tauricā ūsus sum valētūdine, nūllumque hāctenus (quod Deus perpetuum esse velit) dētrīmentum accēpimus. Pecus enim valet, segetēs mātūrae sunt, frūctūs ūberrimī et tandem omnia prō vōtīs.

Dēprōme igitur, dum cēnulam nōbīs parās, pȳramidulārum manipulum, sīquem habēs, ūnā cum globulīs missilibus; nam volō Alcazārem eō lūdō reficere.

Duplex est ad manum fasciculus, siccus alter et satis āridus, alter recēns et nūperrimē ex officīnā dēportātus; globīque missilēs nātūram sequuntur manipulōrum. Ārea item duplex est nēquid ad integram voluptātem dēsit, altera iuxtā domum, altera sub illīs arboribus prope flūminis rīpam.

Ex manipulīs recentior erit commodior nē facile ventō dēturbētur et vernō tempore opācum solum lūdō magis congruit.

Fīet sīcuti iubēs. Ērēxī obeliscōs. Iam quotō lūdō cōnstet victōria quodque sit eius futūrum praemium statuite locus nē posteā inter lūdendum fīat cavillātiōnibus.

Edepol! Ārea solida, firma, rēcta, plāna, longa, lāta, munda et sine scrūpulīs quī globōs remorentur est.

Tū, villice, arbiter et lītium compositor sēde, tuumque sit mūnus quī tantopere in lūdō versātus es: obeliscōrum ōrdinēs dēbitō inter sē spatiō compōnere, lēgēs praescrībere iuxtā quās incorruptē iūdicēs, obortam contrōversiam ex lēge dirimere, prōstrātās pȳramidūlās ērigere, testulā aut radiō aliquō vestīgium quō missus ē carceribus globus cōnstiterit signāre. Quod adversus medium obeliscum, medium coniūnctīs pedibus premāmus. Accēdet etiam ad mūnus tuum utī numerōrum quibus lūdus absolvitur ratiōnem habeās nē ut fit aut oblītī aut cavillantēs invicem ipsōs vel augeāmus vel dīminuāmus inmeritō. Spōnsiō erit in singulōs lūdōs nummus argenteus, vincetque lūdum quī prior vīcēsimum numerum complēverit.

Nōs pallia pōnimus et ad lūdum accingimur. Tū, villice, lēgis lātor et praeses statūta prōmulgā.

Quandō ita imperātis, sciātis oportet nōn semper lūdī huius eāsdem esse legēs, sed prō collūdentium voluntāte subinde variārī. Quārē quās tulerō, nam erunt locō et vōbīs pariter congruentēs, ratās et firmās habētōte.

Inviolābiliōrēs quam sī Lycurgī, Solōnis aut Dracōnis forent quās sanguine scrīptās trādit antīquitās, servāre pollicēmur; aut, sī māvīs, religiōsius excipiēmus quam Numae Pompiliī placita ā Pyeriā nymphā prōtēcta asserentīs populus admīsit.

Quid reī est Solōnis Dracōnis, numquid piscēs aut serpentēs fuēre, quī vōs, sī minus lēgibus pāruerītis dēvorābunt?

Id ipsum, quam nōvit Alcazar, hic meus Villicus persōnae suae decōrum servāre.

Quid aliud respondēbit agrestis et incultus homō?

Haec igitur, aurēs ērigite, līnea, quam ūnō ex obeliscīs dēdūcō, mēta estō, carcerum locō ē quā in ōrdinēs globōs mittētis, dēbitumque prō sphaerārum pondere et rōbore vestrō ab eā ad Pȳramidulās spatium interiacet.

Rēctē cōnstituis.

Est etiam haec ante ōrdinēs mēta secunda in cuius mediō aut ad alterutrum latus, rēgīna Pȳramidula ērigētur, hinc quī globō ex prīmā līneā missō dēturbāverit, quaternārium numerum adimplēbit, nam vīgēsimō, utī sānxistis, lūdus tōtus cōnstat. Hanc autem mētam, quae prior est, quī nōn fuerit trānsgressus, aut eam quae est ad ōrdinēs, nōn attigerit, in damnō erit, quod brevitāte peccāverit, ūnitāsque accrēscet adversāriō, facultātemque reus usque in alteram manum adoriendī obeliscōs āmittet; solet item post phalangem aliā dūcī līneā, quam quī contigerit aut praeter gressūs fuerit, nōn minus dēlinquet quam quī ad mediam nōn pervenit, eādem poenā mulctandus. Cēterum, quod est proximum, tantum singulae inter sē Pȳramidulae distābunt, quantum etiam singulae iacentēs longitūdine locī occupant, nē sī ērēctae coniūnctiōrēs fuerint plūrēs quam vēlitis ūnō iactū prōsternātis, aut sī disiūnctiōrēs pauciōrēs quam sit cōnsilium, ternae ōrdine antīquīs sēdibus, aut novīs sī placet, collocābuntur.

Recentibus placet, nam vetustae profundiōrēs sunt quam ut obeliscī facile dēvolvī possint.

Tertium sit statūtum: eum quī per mediōs pȳramidulārum ōrdinēs nūllā dēturbātā, sphaeram ex arēnae prīncipiō mīserit: vidērī pȳramidulārum ūnam prōiēcisse. Idem tantum facere secundō ictū, sīc vitium erit ac sī longitūdine aut brevitāte prīmō iactū peccāret: excidit enim continuō prīmātū et eum trānsmittit collūsōrī. Porrō autem quī agmen aggressus medium dumtaxat obeliscum dēiēcerit quī paulō reliquīs octo superior sed prīmāte īnferior est: bīnārium numerum absolvet. Nam sōlus ob dignitātem, prō duōbus est cum aliīs tantum prōtrūsus, simplicī numerō contentus erit. Quārtum dēcrētum sīc habet: retortus ex collīsiōne in lapidem aut parietem, ex prīmō iactū trānsmissā phalange in pȳramidulās globus sī quam dēvoluerit nec nocēbit nec iuvābit. Sī vērō intrā ōrdinēs cōnstiterit et quō minus līberē aggressor turmam adoriātur pȳramidulā impedīmentō fuerit, āmovēbitur, ipseque dīrēctīs ad mediam pedibus immaculātē lūdet ita ut nec manū nec eadem globō pressō et nōn ēmissō obeliscōs prōsternat. Quīnta et postrēma lēx erit nē cui vestrum liceat parum vēlōciter globum dēcurrentem aut ōris flātū aut pedis ictū ulterius agere. Idque fit ut dolus omnis vītētur, stantem vērō quī pȳramidulam sēde mūtāverit sed nōn dēvoluerit commodī nihil cōnsequētur. Idem autem sī eō pactō obeliscōs dēturbāverit ut cum alius suprā alium fuerit prōtrūsus, nōn facile distinguī possit num quī suprā est dēturbātus sit necne: dēdūcendī subiectum, nōn eius quī lūsit sed adversāriī potestās erit. Nē quoniam nostrīs magis quam aliēnīs commodīs studēmus lūdentī occāsiō dētur digitō labantem prōsternere. Commodior autem sī ex globīs alter vīsus fuerit, ad medium lūdum permūtābitur. Post haec ūnum id superest ut utrīus lūdendī prīmātus futūrus sit, sortiāminī.

Ego nōlō fortūnae quae caeca est nummōs meōs committere, artē potius id experiāmur, sīc ut quī ex ūnō et eōdem locō obeliscōs plūrēs dēturbāverit, prior lūdat.

Ratum estō.

Adsit sors dextera, bene habet, Pȳramidulās sex prōiēcī. Tū, Alcazar, eandem notam continētō.

Meus ut videō prīmātus est, quī ūnum amplius dēturbāvī, trānscurrāmus ad harēnae citeriōrem mētam, inde lūdum auspicātūrī. Bonīs avibus globum prōiiciō.

Ante mediōs ōrdinēs obeliscum prīncipem collocō, vidēte utī dexterē lūdātis.

Edepol perpulchrē factum: prīmātem cum quātuor aliīs obeliscīs dēturbāvī, mea, ut videō, lūdī huius victōria erit, nam et ad latus dextrum turmae globus cōnstitit, commodius ut lūdam.

Āmovē tē inde ōcius Vīlice, nē dēcurrentem globum retardēs. Vah! Ēlūsus sum: sine offēnsiōne per medium agmen globus dēcurrit et longē ā turbā cōnsēdit. Cōnsilium erit cēdere potius quam victōrī tibi resistere!

Quid tū tam cito animum abiicis? Varia lūsūs fortūna est et multa in eō perīcula, quae nōn facile vītat nisi quī attentissimē lūserit.

Ego hāctenus octo pȳramidulās prōiēcī. Tū, Marīne, secundum lēgem ūnam vīsus est dēturbāsse, nunc nē quid cavillēre, mē ōrdinēs omnēs dēturbantem dīligenter observā. Prō dolor nōn īnfēlīcius lūsissem sī caecus forem: ad tē prīmātus dēvolvitur, nimiā etenim pȳramidulās omnēs dēvolvendī cupiditāte illectus, nūllam prōtūsī.

Ita plērumque fit, utramque ut dum volumus sēdem occupāre in neutrā sedeāmus. Dextrō igitur Hercule, cornū hōc exterius, nam interiōrēs obeliscōs adorīrī nōn est integrum. Impugnō: cessit fēlīciter, sī intervāllī quod magnum est ratiōnem habeātis, ūnō mē tantum obeliscō superās, sed ego potior prīmāriā lūdendī vice sum.

Plānē, Marīne, vel lūdus nōs admonet in adversīs nōn esse dēspērandum et īdem Alcazārī significat ante victōriam triumphum canendum nōn esse, utriusque tamen numerus, nē prōcēdente lūdō cōnfundātur, ita habet: Alcazar octo vīcit, tū vērō, Marīne, septēnārium numerum complēstī, prior tamen et proinde potior ē carceribus globum missūrus, ancepsque modo victōria est nam mūtuō et vincitis et vinciminī, quod prīmātum alter āmīserit alter monade superet.

Hinc turbam omnem invādam ut aut cita mors veniat aut victōria laeta hāc hāc.

Haudquāquam aurēs habet globus dēclīnantem tē quō dēsīderās ut sequātur.

Nōn audīvit sōlum sed exaudīvit quidem, ipse nī fallor sēriō triumphō, quī novem quod hāctenus nōn est factum pȳramidulās dēvolvī ita ut ad decimum sextum numerum pervēnerim.

Quid cessās Villice? Ōrdinēs compōnitō, libet enim quandō ita fortūnae vidētur aut in mētam ulteriōrem impingere aut fortiter obeliscōs ēvertere.

Malum tū tibi prōtendistī, magnō namque spatiō calcem superiōrem trānsgressus es, invādendī agmen vicem āmittēns et ūnitātem adiiciēns adversāriō.

Trēs ergō supersunt, sī iūstē supputātiōnem ineās, prōiiciendae mihi Pȳramidulae, quō lūdum vincam.

Cēdō tibi, iam secundum lūdum inchoēmus, spēs etenim victōriae fulgere mihi nūlla potest etiamsī cōnsultō peccēs, quī numerō mē iam prīdem praecessistī magnō. Prīncipem tamen obeliscum (nam haec vīctī facultās est) in mediīs carceribus pōnō ut ipsum etiamsī velimus nōn possīmus nōn prōsternere.

Sīc ēsto priōrēs tamen lūdendī partēs meae sunt quī lūdum vīcī, iamque haec mēta et harēnae prīncipium et citerior terminus erit.

Sīc est lēgibus receptum, ulterior tantum mētā scopulus erit ad quem impingātis hunc vītāte nisi perīclitārī vultis.

Excidit, minus animadvertentī, ē manū globus ita ut prīmātem nōn ēverterim et vix carcerēs ēgressus fuerim nōn poterō nōn hinc peccātum admittere quī tōtā āreā ab ōrdinibus absum.

Aspīrat rūrsus fortūna prīncipem quam (quoniam vī magnā adhortātus sum) ūnā cum ipsō trēs aliōs ex turmā obeliscōs ēvertī sphaerā, quam ut nihil dēsidērem prope dextrum latus ut dextera et fausta sint omnia cōnsēdit.

Nec ideō continuō ipse animum dēspondēbō, iam aliās fortūnae varietātem expertus, propitiam optō fortem.

Successit et quidem fēlīcissimē praeter omnem opīniōnem quī disiūnctissimus pȳramidulās quīnque dēturbāverīs nōlī, quaesō, diffīdere.

Continē rogō tē intrā tuum terminum Alcazar, facque ut quandō proximē ad ōrdinēs accēdis incorruptē lūdās.

Sumne satis ex arbitriō tuō iūstē compositus?

Satis superque.

Nunquam eadem semper fortūna fuit, nam nēquicquam dēlinquerem, parum abfuit quīn multum dēlinquerem vix obeliscō ūnō prōstrātō, ut sumus Villice comparātī nē in posterum supputātiōnis fit error.

Octo tū hāctenus pȳramidulās vīcistī et quīnque Marīnus nam secundus tuus iactus prope fuit invalidus, prīmātum retinet Marīnus.

Nunc ē carceribus obeliscōs expugnēmus, nōn aberrāvī, piscātor ictūs sapiō, rēcta quidem nisi morātur globus ōrdinēs invādit, nōn sum falsus, medium dēturbāvit et in eius sēde cōnstitit ita ut sī fidēliter ratiōnem ineam septem vīcerim, nam ante repetītōs carcerēs quīnque superāveram hīsque ex prōiectiōne prīmātīs accrēvēre quātuor quae ūndecim cōnstituunt quibus sī quīnque (quod erit facile) ex geminātō iactū addantur spēs magna prōmittētur victōriae.

Nunc meae sunt lūdendī partēs. Mē miserum, īdem enim mihi quod tibi paulō anteā accidit nam dum caput prīmātīs ferīre pārō multō altius globum mīsī, recreat mē tamen quod ā pȳramidulārum turbā nōn longē sēcesserim.

Sōlāre tē quantum volēs nōn amplius ut videō aequō marte pugnābis quī Marīnō multō sīs īnferior.

Quid tū mē territās, didicī in perīculīs nōn dēficere, successit, nam pȳramidulās, quod numquam putāram posse fierī, septem prōvoluī.

Nec id admittō, quī tē ūnā cum globō in ōrdinēs coniēcistī.

Ad tē, Villice, contrōversia dēfertur, statue quid sit faciendum.

Nōn sine vitiō lūsistī: repete iactum.

Ēn vōbīs pȳramidulās quīnque prōiectās.

Male sit lapidī in quem globus impēgit.

Vīcerās nisi superbīssēs, optimē proinde sēnsit Periander, fortūnātus, inquit, modestē agās, īnfortūnātus prūdenter. Prīmās lūdendī partēs āmīsistī tēque nisi fallor iam bīnāriō numerō antevertī.

Hui, inoffēnsē per mediam turbam ēgressus est globus.

In portum nāvigō, nōn amplius ut videō tempestāte agitandus. Tū, Villice, obeliscōs compōnitō, nam distortē et inaequāliter dispositī sunt, profundiōrēsque videntur sēdēs quam ut ex ipsīs citrā difficultātem dētrūdī possint quās ideō īnfūsō pulvere adaequātō.

Prō Iūpiter, quanta strāgēs ūnā cum prīmāte maior pars agminis cecidit, tua est Marīne victōria.

Et tua erit spōnsiō quī incorruptōs nōs in officiō continuistī.

Habeō grātiam.

Valētō, nam nōs iam Mūsae revocant.

Et mē ovēs ex pāstū redeuntēs.