Ad Exercitia Linguae Latīnae Dialogī - Dialogus Sextus
Cīvitās Mexicus interior
Persōnae
Cuacus, incola, Camora, incola, Alfarus, advena, Vīlicus
Cuacus, incola, Camora, incola, Alfarus, advena, Vīlicus
Cuacus
Plānē tempus est, Camora, ut Alfarum nostrum, Ulyssem alterum, quod tam ānxiē appetit, per Mexicum dēdūcāmus
tantae urbis magnitūdinem contemplātūrum. Fīet enim inde ut, dum nōs quae fuerint praestantiōra docēmus,
audiāmus alia quae aut omnīnō sint nova, aut, sī vetera, certiōra fīant.
Camora
Prūdenter certē, ut solēs, omnia neque unquam maiōrī commodo docēbimus quam sī aliōs īnstruendō ipsī
reddāmur doctiōrēs. Vērum utrum ad id vidētur commodius, pedestrēs an ut equestrēs incēdāmus?
Cuacus
Id ipsum vīderit Alfarus, cuius hoc ūnum hodiē negōtium āctūrī sumus.
Alfarus
Praestābit equīs īnsidēre ut vehentēs sine lassitūdine colloquāmur, dēscēnsūrī, cum opus fuerit, aut templa
aut rēgiam ingredī.
Cuacus
Quandō ita vīs, Alfare, mūlam ascenditō quae tē ex itinere dēfatīgātum sine succussātiōne et placidissimē
vehet nōsque equīs īnsiliēmus Camora tībiīs contractīs et ego extēnsīs. Nam ita sunt strātī.
Alfarus
Cūr nōn amābō eīsdem ephippiīs, fraenīs, ōreīs et antilēnīs cōnstrātī sunt?
Cuacus
Quod ut nōn omnibus hominibus omnia conveniunt, ita nōn omnibus equīs omnia congruunt ōrnāmenta. Phallērās
enim aliās generōsus et magnus equus petit, aliās mannus et gradārius.
Camora
Prōdeāmus tandem aliās dē hīs loquūtūrī Alfarīque claudāmus latera ut ex aequō ipsīus colloquiō fruī
possīmus.
Cuacus
Cui īnsistēmus viae?
Camora
Tacubensī quae et celebrior est et rēcta nōs in forum perdūcet.
Alfarus
Quam exhilarat animum et vīsum reficit viae huius cōnspectūs. Quam et extēnsa et ampla, quam rēcta, quanta
eius plānitiēs et nē hībernō tempore lutēscat et obscaena fit tōta lapidibus strāta per cuius medium, quod
etiam facit ad eius ōrnātum et cīvium ūtilitātem intrā suum canālem aperta ut magis dēlectet aqua dēcurrit.
Camora
Dē domibus quās habet utrinque tantō ōrdine et ad perpendiculum positās ut nūllā ab aliā vel lātum unguem
dēviet, quid iūdicās?
Alfarus
Superbae sunt omnēs et operōsissimae et quālēs opulentissimīs et nōbilissimīs cīvibus conveniant. Singulās
nōn aedēs, ita sunt bene māteriātae, sed arcēs dīxerīs.
Cuacus
Tālēs oportuit prīncipiō fierī in tantā hostium multitūdine, cum cingī mūrīs et turribus mūnīrī cīvitās nōn
posset.
Alfarus
Praesēns cōnsilium neque sē, ut nihil dēsīderārētur, plūs iūstō efferunt, idque, nī fallor, tum ut in terrae
mōtibus, cuiusmodī audiō esse aliquot in hīsce regiōnibus, concussae altitūdine suā nōn corruant, tum ut ex
aequō omnēs sōlem admittant, aliās aliīs nēquāquam obumbrantibus.
Cuacus
Decuit etiam et eā ratiōne nōn sōlum, ut vidēs, amplissimās et spatiōsās esse viās sed domōs, utī optimē
iūdicāstī, nōn multum surgere salūbrior ut esset cīvitās nōn impedientibus ēditissimīs aedificiīs, flantibus
et reflantibus ventīs quī ūnā cum sōle pestiferōs quōs palus, quod in proximō est, vapōrēs ēmittit,
discutiunt, longē arcent.
Alfarus
Aedium antepagmenta nōn ex lateribus aut vīlī aliā māteriā sed ex magnīs saxīs artificiōsē positīs
cōnstrūcta sunt in quōrum super līmināribus īnsignia sunt dominōrum culmina item plāna sunt prōminentibus in
viam ex subgrundiīs, canālibus ligneīs et fictilibus pluviam velutī ēvomentibus.
Camora
Num aliter Hispānae teguntur domūs?
Alfarus
Nōn eōdem modo cūnctae, plēraeque tamen in utrāque praesertim Castellā. Nam in Baeticā varius mōs est:
Imbricibus sīve tēgulīs incurvīs cooperiuntur ita inter sē connexīs ut multīs seu tubīs factīs imbrēs
excipiant et rēiiciant in impluvium eiusmodīque aedificiōrum culmina, quae aliī fastīgia, aliī summitātēs
appellant, ab utrōque lātō nōn trānsversō aedificiī pariete in acūtum semper fastigiant ēminentibus īnsuper
ōrnātūs grātiā ventōrum indice turriculīs et pȳramidulīs quibusdam quae tēcta, quod in duās partēs dēvexa
sint et pluviam receptam in utranque partem dēdūcant, ā pectinis similitūdine pectināta dīcuntur,
quemadmodum testūdināta quae in partēs quātuor prōtenduntur. Haec autem vestra subdiālia pavīmenta, quālia
prīmum Graecī excōgitāvēre, et nunc sunt in Campāniā genuīnō vocābulō nuncupantur. Sed, quaesō, quae est
haec quae ad dexteram trānsversa item amplissima et maxima via lapidibus strāta in tam longum altior et
mūnītior cēterīs tot īnfernē tabernās habēns domus prōtenditur et dīlātātur?
Camora
Rēgiae membrum est et eius alterum est hoc quod respicit in alteram hanc viam, utrumque quae est in latere
cōpulat turris.
Alfarus
Urbem alternam, nōn palātium mihi nārrās!
Cuacus
Ab hāc viā quae, ut vidēs, in lātum Tacubēnsem dīvidit, omnis generis mēchanicārum et illīberālium artium
operāriī et artificēs, quālēs sunt fabrī lignāriī, ferrāriī, clāvilēs, sūtōrēs, textōrēs, tōnsōrēs,
pistōrēs, pictōrēs, caelātōrēs, sartōrēs, caligāriī, armāmentāriī, candēlāriī, arcuāriī, spathāriī, pistōrēs
dulciāriī, caupōnēs, tornāriī et reliquī ab utrāque parte ad forum usque nūllō aliō alterīus condiciōnis aut
artis homine admissō habitant.
Alfarus
Quantus strepitus et quantus obequitantium et dēambulantium concursus et rūmor: dīxerīs plānē nōn viam
pūblicam sed emporium esse. Superiōra huius membrī tam magnīs fenestrīs decorāta quī habent?
Cuacus
Rēgiī cōnsiliāriī et membrum aliud interius quod magnificentius est Prorex.
Alfarus
Dignum certē tantīs vīrīs domicilium sed quid illa significat pondera ex dīmissīs fūnibus pendentia. Vah!
Nōn animadverteram, gubernācula sunt hōrologiī.
Cuacus
Rēctē ais in ēditāque hāc turrī, quae etiam utrumque aeditum lātus commūnit eō est collocātum ut, cum
sonuerit, undequāque ab incolīs audiātur.
Alfārus
Prūdenter factum.
Cuacus
Iam adest forum, attentus, quaesō, intuēre num aliud amplitūdine et maiestāte pār huic aliquandō vīderīs.
Alfarus
Equidem, quod meminerim, nūllum nec cēnseō in utrōque orbe aequāle invenīrī posse. Bone deus, quam et plānum
et capāx, quam hilare, quam undique ambientibus superbīs et magnificīs aedificiīs illūstrātum, quae
dēscrīptiō, quae faciēs, quī positus et situs, rēvērā, sī porticūs illae, quae nunc contrā nōs sunt, ē mediō
tollerentur, integrum exercitum capere potuisset.
Cuacus
Tanta forī amplitūdō in causā est quō minus in aliīs rēs vēnālēs afferantur, nam, quod Rōmae suārium,
olitōrium, boārium, (Līvium, Iūlium, Aurēlium) et cuppēdinis erant, hoc ūnum prō cūnctīs Mexīcī est. In hōc
ūnō īnstitūtae sunt nūndinae, in hōc fīunt auctiōnēs, in hōc quaecunque sunt vēnālia reperiēs et ad hoc
tōtīus prōvinciae mercātōrēs suās mercēs adferunt et important, in hōcque, ut in summā dīcam, quaecunque
sunt in Hispāniā potiōra cōnfluunt.
Camora
Haec est rēgālis aulae faciēs et tertium eius membrum.
Alfarus
Etiam sī nōn praedīxissēs, id satis superque testantur superiōra illa deambulācra tam multīs et magnīs
columnīs speciōsa rēgiam quandam maiestātem prae sē ferentia.
Cuacus
Teretēs sunt columnae, nam quadrangulās et in hīs striātās et mediānās nōn perinde commendat Vitrūvius.
Alfarus
Quam convenit in ipsīs cum longitūdine crassitūdō.
Cuacus
Epistȳlia, vidē quam sint arte fabricāta.
Alfarus
Spīrae nihilō īnferiōrēs sunt et quī reddunt sōlārium aeternum quīque ipsum vērē rēgāle faciunt; sunt arcūs
ex eōdem marmore artificiōsē factī, trabium locō columnīs impositī, tēctum nē unquam ruat sustentantēs.
Marmoreī sunt etiam cancellī nē quis cadat in praeceps.
Cuacus
Tēcta huiusmodī aperta quae tū sōlāria ab excipiendō sōlem sīve deambulācra ā dēambulandō dīcīs antīquī
etiam procestria dīxēre. Fīēbant autem aequālibus columnārum marmoreārum latericiārumve intervāllīs patula
super quārum epistȳlia arcūs curvābantur ut in hīs speciōsior ut foret strūctūra arcūs autem in hīsce
aedificiīs fōrmābātur in hēmicyclum quemadmodum et caelestis quem īrim appellant mūniēbantur nē quis
prōlāberētur lōrīcā, aut ex marmore, aut lignō eā in rē bellicā sēpīmentum fuit quō obsessōrēs urbēs
cingēbant.
Alfarus
Doctē quidem id, pergulās tamen ā pergendō fortasse quibus cōnsimilēs sunt patentēs exedrae nōminātās audiō
quae cavaedium sīve hortōs et platēās prōspectārent et in quās sōl ac lūna suōs radiōs immitteret. Cancellī
quī mūrī erant caenāculōrum ōra ab iniūriā lāpsus inibi incēdentīs dēfendentēs nuncupātī sunt vel peribolī
quōs dīvus Hierōnymus sēpta corōnās et circuitūs appellat vel lōrīculae eadem metaphora quā lōrīcae.
Camora
Nunc contemplāre quanta dēsuper, quantōque cum ōrdine sit tabernārum multitūdō et ipsae quam refertae
praecīsiōsīs mercibus, quot adsint adventōrēs, quot ēmptōrēs, quot vēnditōrēs, quantus iuxtā obequitantium
numerus, quanta strepat negotiantium turba, ut nōn inmeritō possīs affirmāre hūc cōnflūxisse quidquid est
praeclārum in orbe tōtō.
Alfarus
Quī est ille tantus hominum concursus in rēgiā pergulā contentē modo, modo lentē deambulantium,
subsistentium nunc, nunc festīnantium, clāmantium et tacentium invicem ut furere videantur.
Cuacus
Lītigātōrēs sunt, negōtiōrum gestōrēs, prōcūrātōrēs, scrībae et aliī quī ā praetōribus urbis ad cōnsiliāriōs
rēgiōs, superiōrēs iūdicēs prōvocant.
Camora
Est illīc statim rēgium praetōrium quō illī conveniunt lītigātūrī. Ipsum autem sī libet vidēre ab equīs
dēsiliāmus, vīsūrī etiam peditēs quae sunt circum forum omnia.
Alfarus
Nihil erit grātius.
Cuacus
Hoc est vestibulum, deinde sequitur ātrium sed ad praetōrium hī dūcunt gradūs.
Camora
Hoc quod vidēs cubiculum tot mēnsīs scabellīs et scrībis occupātum tabellāriōrum praefectus, vir satis
industrius, possidet. Hic autem, quī iuxtā est, sine foribus ingressus aditum praebet ad vice rēgis
habitātiōnem et prōminet in ātrium. In proximō est praetōrium, iam caput aperī et tacitus ac reverenter
ingredere et sī quid voluerīs, summissē dīcitō.
Alfarus
Amplum sānē et ōrnātissimum praetōrium et quod introeuntibus nesciō quam imperet reverentiam; medium
cōnsiliārī quātuor, prōrēgem continent, sublīmēs sedent et cuius est hāc hebdomade dēcernendī et iūs
reddendī mūnus duntaxat loquitur idque nōn multīs et rārō, nam silentium auget gravitātem, numquam cēterī
nisi cum rēs est contrōversissima aut nōsse rēctius quicquam volunt colloquuntur. Villōsīs tapētibus
superius pavīmentum contēctum est et subsellium holosēricā cortīnā Attalicō textō circum ōrnāta cui
adhaerent pendente et obumbrante cooperītur.
Cuacus
Ex bombȳcinō villōsō, cui īnsedet prōrēx, pulvīnar est, et eiusdem tēlae est quoque suppedāneum paulō
īnferius ad utrunque latus cōnsīdent advocātus fiscī, praetōriī summus officiālis, pauperum advocātus,
indōrum patrōnus et tūtor et reliquī iūriscōnsultī quī causās suscipiunt patricī etiam et urbis senātōrēs
singulī prō mūnere et dignitāte locum sortītī.
Camora
Īnferna duo latera ad quae per gradūs dēscenditur, prōcūrātōrēs et scrībae occupant et ē cōnspectū
cōnsiliāriōrum scrībārum praefectus et causārum ēnārrātor mēnsae incumbunt dēcrēta scrībēns alter, rem utī
gesta est referēns. Ā tergō est ligneus clātrus quō dīviditur praetōrium nē prōmiscua multitūdō et vulgus
hominum consideant cum reliquīs. Post clātrum stant quī sī dignī sunt sedēre tamen nōlunt et aliī quī
etiamsī velint sedēre nōn permittuntur quod sint eō honōre omnīnō indignī.
Alfarus
Quā reverentiā surgēns dētēctō capite senex ille advocātus clientī suō patrōcinātur.
Cuacus
Animadverte etiam ut ē regiōne stāns alter nōn minus cānus, modestissimē prius veniā petītā repugnat et
contrādīcit.
Camora
Iam utrīque praetōriī, iānitor silentium indīcit quod sint plūs satis altercātiī. Discēdāmus ut quae
supersunt videnda possīmus ante prandium Alfarō patefacere. Rūrsus aperiāmus capita.
Alfarus
Plānē, quī hoc vīdit praetōrium, nōn est cūr aut Granatense aut Vallisoletanum quae longē gravissima in
Hispāniā sunt adīre cupiat.
Camora
Palātiō et īnfernīs eius tabernīs continuantur mox interpositā viā Franciscānā, lātissimae et longae
porticūs celebriōrēs profectō quam fuēre Rōmae Corinthiā, Pompēiā, Claudiā, Līviā.
Alfarus
Claudia diffūsa ubi porticus explicat umbrās.
Camora
Ibi est medius Iānus, locus mercātōribus et negōtiātōribus dēsignātus, ut Hispalī sunt gradūs et Antverpiae
marsūpium quibus locīs praeest Mercurius.
Alfarus
Suprā porticūs sunt, ut reor, eōrum habitācula, quī in subiectīs tabernīs mercēs vēnditant.
Camora
Rēctē coniectāstī.
Alfarus
Quō pertinet via illa, quae per lapideum pontem excurrit ultrā porticūs?
Cuacus
Ad Augustiniānōrum coenobium.
Alfarus
Nihilō angustior est Tacubensī.
Cuacus
Tālēs sunt plēraeque sī lapidibus forent cōnstrātae, sed cōnsīderā nec obiter porticūs quae sunt in
trānsvērō orientem respicientēs. Nam rēgis aula merīdiem versus est posita, quantum forum illūstrent ac
decorent.
Camora
Sub ipsīs forum est, quod appellant īnferius, locus in quō iūdicia exercentur. Ibi duo cōnsīdent praetōrēs
ab urbis senātōribus quotannīs creātī, necis vītaeque potestātem habentēs.
Alfarus
Fora tria iūdiciāria fuērunt Rōmae, Mexīcī autem quot sint, mē latet.
Camora
Totidem sunt sī ecclesiasticum annumerēs, nimium tamen ab illīs dīversa.
Alfarus
Hinc, ut arbitror, ēmānāvit illud vulgō receptum, forō ūtere.
Camora
Ita exīstimō, superius Curia est prō cestriō, columnīs et arcubus, ex lapide, platēam spectantī, īnsignis
eaque ā tergō contigua est carcerī, quī ad rēgiī differentiam cīvicus īnscrībitur, post quem statim adest
macellum.
Cuacus
Ā faciē mox continuātur rēgiī Aerārī domus, Curiae maiestāte nōn dissimilīs, argentāriī intrā eam domum,
locō īnferiōrī et spaciōsō argentum caelant velutī conclūsī, idem, ut fraus absit alibī facere prohibitī.
Īnferius etiam sub porticibus rēgiae fīunt auctiōnēs et rude argentum ā Caesaris officiālibus lībrātur ei ut
quīnta pars caedat. Quās dominae marīnae dīcunt, cum prōminentibus in forum domibus quae secuntur porticūs,
alterum tantae platēae latus claudunt. Haecque tam pulchra et sōlāriōrum et porticuum seriēs fossā incīlī
quae in palūdem īnfluit sīc iuvātur ut quaecunque sunt incolīs necessāria cavātīs trabibus contīs quibusdam
rēmōrum vice ab Indīs actīs ā longē importentur.
Alfarus
Venetiās ipsās vidēre videor.
Camora
Hoc, quidquid est sōlī in quō posita est cīvitās ōlim tōtum aqua fuit inexpugnābilēsque et reliquīs omnibus
Indīs superiōrēs, idcircō Mexicānī fuēre. Nam palūdem inhabitantēs cavātīs magnīs lignīs quibus prō cymbīs
ūtēbantur, in fīnitimōs tūtō excursiōnēs faciēbant, nihil ab eīsdem clādīs accipientēs in domōs velutī in
mūnītissimā asȳlā circumdante aquā nātūrā mūnītās sē recipientēs.
Alfarus
Quī fierī ergō potuit ut Cortesius tantam hominum multitūdinem locō palūstrī nec equitibus, nec peditibus
oportūnō dēbellāre potuerit?
Cuacus
Arte illūsit artem cōnstrūctīs operīs Martīnī Lupī nāvigiolīs eiusmodī explōrātā prius aquae altitūdine ut
ūnō trabēs multās Indōrum et adorīrī et superāre potuisset.
Alfarus
Ō virum industrium et praeter cēterōs animō excelsō et nōn nisi ad maxima nātum!
Camora
Eius aedēs sunt contrā rēgiam positae quamque nōn obscūrē auctōris suī invictum et praestantem animum
testentur perpende.
Alfarus
Quanta et quam mūnīta faciēs ex calce lapide lignīsque cedrinīs tōtae sunt strūctae ab alterō latere in
fossam dēsinentēs, in ātria tria singula magnīs quātuor membrīs decorāta dīvīsae antepagmentum et vestibulum
reliqua aedificiō respondent. Vērum ā quō habitantur? Nam ipsārum dominus agit in Hispāniā.
Cuacus
Ab eiusdem gubernātōre, Petrō Ahumadā, virō et prūdentiā et fidēlitāte clārō dignissimō certē cui rēs tanta
dēmandētur.
Alfarus
Sīc accēpī ā multīs, cum agerem in Hispāniā. Quod est tamen templum illud in mediō forō positum?
Camora
Summum et urbis suprēmum, Virginī Mātrī sacrum.
Alfarus
Quid ais? Num in quō archipraesul ūnā cum canonicīs cōnfluentibus prōrege cōnsiliāriīs et urbe tōtā sacra
peragit.
Cuacus
Ipsum neque alibī melius Deō cultus exhibētur.
Alfarus
Dolendum quidem in tantā urbis celebritāte cui nesciō an alia sit aequālis et in tantā cīvium opulentiā adde
et in cōnspectū populī tōtīus tam parvum, tam humile et tam parum ōrnātum ērēctum esse templum, cum in
Hispāniā nihil tam illūstret Tolētum urbem aliōquī nōbilissimam quam dītissimum iuxtā et speciōsissimum
templum Hispalim opulentissimam cīvitātem sublīmis et longē opulentior sacra domus nōbilitat. Quid dīcam,
reliqua vel oppidulōrum fāna tam sunt eximia et aedificia cētera superantia ut nihil quam ipsa sit aequē
vīsū dignum.
Camora
Reditūs quōs habet pertenuēs in causā sunt quō minus prō magnitūdine urbis templum strūctum fuerit ad quod
accessit ut per hōs proximē exāctōs quīnque annōs pontifice caruerit, datō tamen nunc Alphonsō Montufāre,
religiōne et litterīs pāstōre consummātissimō, magna spēs est ērēctum īrī brevissimē quāle pār est et ipse
cupis.
Alfarus
Quōs respicit haec via tam spatiōsa et quae ab aedibus marchiōnis domibus caret et in fīne platēa fit.
Cuacus
Ad hospitāle affectōrum morbō Gallicō, aedificium quidem, sī artem spectēs, nōn contemnendum.
Alfarus
Gallicus ille morbus quis est?
Cuacus
Est morbus Venereus nūper hīs ex terrīs exortus.
Alfarus
Āh. Intelligō. Est is quem aliī in Eurōpā Hispānicum morbum appellant. Sed quid nī intrēmus?
Cuacus
Fīat. Ecce magnum conclāve in quō virī lue Gallicā affectī cūrantur.
Alfarus
Quam putrida et squallida eōrum sunt corpora et quam dīligenter nosocomae eōs tractant!
Camora
Pōne id vetus scortum, vidē hōc tapēte affabrē contextum quō tanquam ante oculōs pōnitur incluta victōria
Cortesiī contrā Indōs.
Alfarus
Haud sciō an nūllum maiōre artificiō factum in ipsā Eurōpā vīderim. Exeāmus tamen. Nam mīrum in modum putet.
Cuius est tam ēdita illa domus quae est ad sinistram antepagmentō ēlegantī et cuius suprēma sōlāria multō
ēditiōrēs media turrēs amplectuntur?
Cuacus
Archiepiscopī habitātiō est. In quā, quod mīrābere, prīma illa contignātiō seu compāgēs ferreīs clātrīs
variāta et ā solō procul distāns firmō fīxōque usque ad ipsās fenestrās innītitur fundāmentō.
Alfarus
Nūllīs dīruētur cunīculīs. Iam in hāc eādem seriē, quae est illa postrēma domus, forum termināns, tot in
superiōrī et īnferiōrī ad occidentem membrō fenestrīs patentibus decorāta ex quibus velutī clāmantium vōcēs
ēmissās audiō?
Cuacus
Minervae Apollinis et Mūsārum domicilium est officīnaque in quā rudēs adolēscentium animī et ad virtūtem et
ad sapientiam fōrmantur, quī vōciferantur, professōrēs sunt.
Alfarus
Et haec, quae viam secat, unde aquae canālis?
Cuacus
Eadem quae per Tacubēnsem viam dēfluēbat. Sed iam hinc priusquam equōs dēscendāmus quam amplae quamque
prōtēnsae sint suae istae viae, quae sē mūtuō dīvidunt et velutī crucem faciunt, cōnsīderā. Tacubensis haec,
quae hōc locō nōmen āmittit, rēcta ductō canālī ad arcem usque quam nōs Tarancānās dīcimus dēdūcitur, adeō
longē dēsinēns ut id nec linteīs oculīs vidērī possit. Haec altera nōn minōrī amplitūdine nec minus longa
quae per forum iuxtā acadēmiam et marchiōnis domum trānsmissō ponte fornicātō multō ulterius quam sit
hospitāle marchiōnis virginī mātrī dicātum differtur, nōbilissimīs ōrnātissimīsque Mendozārum, Cunigārum,
Altamirānōrum, Astradārum, Avalōrum, Sosārum, Alvaradōrum, Sayavedrārum, Avilārum, Benavidōrum, Castellārum,
Villafanārum et aliīs, quās nōn meminī, familiīs utīnque clāra est.
Alfarus
Aedēs omnēs strūctūrā suā pariā cum incolārum nōbilitāte faciunt.
Camora
Istāc rēctā eāmus ad dominicānōrum usque monastērium, trānsversās obiter ōrnātissimās viās īnspectūrī.
Alfarus
Vix huius fīnēs cōnspiciō, cum apertissima sit.
Cuacus
Iam adest secunda superiōrī neque angustior, neque brevior. Nam ad Dīvī Dominicī, sī compendium nōn fit,
trēs sunt.
Alfarus
Quem habent dominum aedēs istae, quārum faciēs tantā maiestāte quod in aliīs nōn animadvertī exiectō marmore
et ad perpendiculum continuātō surgit. Amplissimum est ātrium et multīs etiam ex lapide quae ad latera
porticūs faciunt columnīs ōrnātum, hortus, ut appāret, satis amoenus, hinc perspicuus fit iānuīs, ut nunc,
apertīs.
Camora
Dominus fuit doctor Lupus expertissimus et reīpūblicae suae haud parum ūtilis medicus. Nunc habitant līberī
quōs relīquit et multōs et ā parentis probitāte nihil dēgenerantēs.
Alfarus
Nōn erit igitur cūr metuat illud: ‘Ō domus antīqua quam disparī dominō dominārīs!’
Cuacus
Ut sē aperit haec, quae ad Dīvum Dominicum via dūcit, ab alterā parte aedificiō nōn ignōbilis.
Alfarus
Ante introitum fit platēa superbaeque satis viam terminant ad utrumque latus aedēs.
Cuacus
Hīc siste paululum ab ūnicō intuitū viās duās, alteram, quae ad forum tendit et nōmen habet ā coenobiō omnis
generis, opificibus refertam et alteram, quae ad Vestālēs dūcit, contemplāre.
Alfarus
Ubīque cīvitās est Mexicus, hoc est ubīque clāra et īnsignis suburbī nescia sed, modo libet, amplitūdinem et
situm monastēriī attentius īnspicere positus aliquantulum ērēctus est ā viā, plānus et in quō proptereā quam
sit multō altius templum vidētur.
Cuacus
Iuvātur locī nātūrā. Nam hinc vel ad forum, vel ad sacrās virginēs, dēclīve semper sōlum est.
Alfarus
Ambitus monastēriī est maximus et ante ipsam ecclēsiam quadrātae figūrae spatiōsa valdē platēa parietibus
cīncta sacellīs sīve larāriīs ad angulōs cōnstrūctīs sed in quem ūsum nōn satis intelligō.
Camora
In magnum, ut scīlicet sōlemnibus et fēstīs diēbus Chrīstī nātālī, morte, resurrēctiōne, accensiōne,
virginis mātris conceptiōne, partū, apostolōrum et dīvī Dominicī fēstīvitāte, religiōsī et cīvēs vōta
facientēs, praecēdente cruce et sequentibus imāginibus, ōrātūrī factīs spatiīs ad singula cōnsistant.
Claustrō hūc progressī quod angustius est quam ut tot cīvēs capere possit.
Alfarus
Amplissimum et sublīme quidem templum est: oportet interiōra esse tālia.
Cuacus
Hortum monachōrumque domicilium laudāssēs nōn minus sī modo darētur vidēre.
Alfarus
Per apertōs intubōs in hāc etiam viā quae ad moniālēs pertinet aqua dēdūcitur.
Camora
Occultīs et subterrāneīs ut liquida et clāra īnfluat ūberior multa in monastērium dērīvātur.
Alfarus
Ex quō fonte aquae tantum?
Cuacus
Ex Chapultepecō indōrum annālibus et aquae multitūdine praestantissimō ad quem sī vidēbitur ībimus ā prandiō
ex prōmonturiō quod prope est, exterium Mexicum, nēquid lateat, īnspectūrī.
Camora
Haec est domus quam virginēs inhabitant quae sē Chrīstō dēvōvērunt. Deī genitrīcem suprā līmen positam
salūtēmus. Salvē mortālium spēs maxima quae cum sīs quod erās nec fuistī quod es iam utrumque dīceris virgō
scīlicet et māter, nōs per antīquam lābem īrae fīliōs, fīliō tuō Deō et hominī conciliāre dignāre
hērēditātem aeternam quam āmīsimus tē favente ut rūrsum adīre mereāmur āmēn.
Alfarus
Quam praestant strūctūrā quae sē mūtuō cōnspicientēs in proximō sunt aedēs.
Cuacus
Nōn minus speciōsae quam mūnītae.
Alfarus
Tālēs semper commendārī audiō sed quae sunt ultrā incīle, hortō quem habent intus et dēpictīs summitātibus
grātae magis appārent. Vērum quid sibi vult illud ut suprā aquam aquā etiam imbūtae indicae cymbae natent
aenigma quidem Aedipō dignum.
Camora
Dāvus solvet nēdum Aedipus nam quae fert trabēs aqua nōn est potuī quae autem fertur ex fonte per ligneam
sīcuti continuō īnspīcēs, magnam canālem in subiectās cymbulās exaltō magnō strepitū cadit.
Alfarus
Intellēxī, videō quod admonuerās prōh Iūpiter quantā lintrium cōpiā, hunc autem vīcum quem iam ingredimur
tam magnīs et praestantibus undique domibus cōnspicuum, tam spatiōsum aquā duplicī commendandum altera
irrigandīs pavīmentīs et altera potuī satis congruentī cuius modī cīvēs habitant?
Cuacus
Nōbilēs et quōrum aliquī ignōtam historicīs regiōnem Caesaris imperiō subiēcēre: Cervantēs, Aguilārēs,
Villanueuae, Andradae, Xaramilī, Castennedae, Iuraeī et aliī Avilae reliquīque quōs esset longum recēnsēre.
Alfarus
Quam ēlegāns deinde sequitur platēa et quae aedēs ad quās pertinet nōn minus ēlegantēs mīrum in modum
decoret, prōspectusque hinc per strātam viam in agrum amoenissimus est.
Camora
Quīn potius quod nōn erit minus grātum ad viam hanc quae Franciscāna ā coenobiō dēnōminātur per cuius medium
etiam excurrit aqua, ēditīs et magnificīs aedibus clāram et in forum tendentem, oculōs converte.
Alfarus
Nihil est Mexicī nōn magnopere laudandum, sed haec via perplacet quod ad Tacubēnsem quam proximē accēdat et
eō amplius commendātiōne dignā quod dēclīvior prōcēdat caenum in hieme numquam admittūrā.
Cuacus
Hāc dēflectāmus ab alterā portā monastērium melius cōnspectūrī.
Alfarus
Quis possidet domum hanc quae est ad dexteram tam operōsam et tam altīs tabulātīs viae et incīlī
ēminentibus?
Cuacus
Castanedavanus ex prōvinciae dēbellātōribus.
Alfarus
Nōn facile expugnābitur mūniente fossā suprā quam incumbit.
Cuacus
Ex hōc sulcō aquāriō per cunīculīs impositīs canālibus in monastērium et eius hortum opposita ex ferrō per
forāta lamina dēfecātissima aqua dēdūcitur. Nunc cōnsiste, nam vector ex foribus patentibus aut sī māvīs
dēscendēns ātriī Franciscānī amplitūdinam et quae sunt potiōra cōnsīderābis.
Alfarus
Plānitiēs Dominicānae nōn cēdit sublīmisque in eius mediō Crux posita coelum vidētur attingere, oportet
profectō prōcērissimās fuisse arborēs ex quibus dēsūmpta fuerit. Arborēs etiam circumquāque tantō ōrdine
positae et adeō obumbrantēs nōn minus oculōs pāscunt altitūdine cum cruce contendentēs, larāria quoque sunt
in angulīs, arbitror, in eundem ūsum.
Cuacus
Rem acū tetigistī.
Alfarus
Placet tamen omnium maximē quod est post clāthrōs ligneōs ā fronte tōtum apertum et lātē patēns sacellum
cuius tēctum longē certē ā solō distāns sublīmibus et sē fastigiantibus ex lignō fabrē quidem factīs et in
quibus māteriem opus commendet columnīs sustentātur.
Camora
Adde et eō pactō dispositīs ut sacra facientem sacerdōtem undique Indōrum omnis multitūdō quōrum hūc diēbus
fēstīs cōnfluit maxima audīre et vidēre possit inoffēnsē.
Alfarus
Templum nōn est admodum capāx.
Cuacus
Contiōnante praesertim Bustamantiō.
Alfarus
Accēpī eximium hunc virum magnō cum applausū ā Mexicānīs audīrī.
Camora
Dignissimus est quī ex aequō ab omnibus audiātur quod perspicuē doceat, magnopere dēlectet et vehementer
moveat.
Alfarus
Absolvistis numerīs omnibus ōrātōrem. Quam tamen sē extendat hortus ex parietum longissimā sēriē et suprā
ipsōs prōminentibus arboribus satis quidem appāret.
Cuacus
Ē regiōne collēgium est prōmiscuōrum puerōrum utrīque Iōannī cōnsecrātum.
Alfarus
Quōs tū appellās prōmiscuōs?
Cuacus
Hispānō-indōs.
Alfarus
Dīc explicātius.
Cuacus
Orbātōs, quī nātī sunt ex hominibus Hispānīs et Indicīs fēminīs.
Alfarus
Quid ibi conclūsī agunt?
Camora
Legunt, scrībunt, et quod est potius, in hīs quae ad Deī cultum pertinent, īnstituuntur. Bīnī in tālāribus
vestibus incēdunt, plērunque quaternī quia puerī.
Alfarus
Quid āctūrī, ubi adolēverint?
Cuacus
Līberālibus quī ingeniō valent, cēterī quī nōn perinde mēchanicīs et circumforāneīs artibus incumbunt quō
fit ut, ūnā cum aetāte crēscente virtūte, virī factī, nisi invītī, ad malum indūcī nōn possint.
Alfarus
Nunquam est reī pūblicae tam bene cōnsultum quam, cum sīc fōrmantur puerī ut virtūte quam semel imbibērunt,
cōnfirmātī posteā numquam possint relinquere.
Cuacus
Plūrimum refert vel ad fēlīcitātem vel ad miseriam quibus ā tenerīs imbūtus fuerīs et in quibus obcaluerīs.
Camora
Hoc est aliud incīle trānsversum et cui adhaerēmus coenobium occidentem versus ambit.
Cuacus
Hinc redduntur apertae Indōrum aediculae quās, quia humilēs sunt et humī serpunt, intrā nostrātia aedificia
obequitantēs cōnspicere nōn potuimus.
Alfarus
Sine ōrdine?
Cuacus
Ita semper tulit ipsōrum cōnsuētūdō. Ad sinistram nōn est procul aliud prōmiscuārum puellārum collēgium nōn
minus quam puerōrum celebre.
Camora
Ibi dīligenter asservātae ubi muliebrēs artēs cōnsuendī scīlicet, acū pingendī ēdoctae sunt et in hīs quae
ad chrīstiānam pietātem attinent īnstrūctae ad annōsque nūbilēs pervēnēre, marītīs cōpulantur.
Alfarus
Magnum sānē utriusque sexūs remedium commemorās. Illud tamen quod est post aquaeductum albicāns et ēminēns
templum tantā in amplitūdine positum, cui ex dīvīs nuncupātum est.
Camora
Iōannī Baptistae.
Cuacus
Iam superbum valdē et ēlegantissimum, sī quod aliud in orbe tōtō aedificium, cōnsīderā, nōmen est eī
tabernae Teiadae ab ūsū et auctōre nōmen tenēns.
Alfarus
Nihil unquam vīdī praeclārius. Triangulāris est strūctiōnis figūra duo latera porticūs et lātae et longae
nimium columnīs aequē magnīs distīnctae claudunt. Tertium fossā redundāns aqua circuit. Intrā porticūs
tabernae inter sē similēs sunt ut nisi numerō nūllā ab aliā distinguī possit. Interiōra tabernārum etiam
nihil invicem differentia tam sunt arte cōnstrūcta ut, quod mīror in parvō solō, integra sit domus ut neque
vestibulum, neque ātrium, neque stabulum, neque culīna, neque trīclīnia et coenatiōnem, neque quae sunt
reliqua dēsīderāre possīs.
Camora
Suprā porticūs superna sunt tabernārum membra quae sōlem et lūcem magnīs fenestrīs in omnia paene superiōra
cubicula īnferunt ā tergō incīle est tabernīs omnibus commūne quod ad duo porticuum latera tantopere
ampliātur dīlātāturque parietibus undequāque clausum ut plānē speciem duōrum portuum reddat ad quōs per
gradūs marmoreōs discēnsus est.
Alfarus
Quanta est ibi lintium cōpia! Quam multae onerāriae trabēs importandīsque mercibus optimae Venetiās ut nōn
sit cūr sit dēsīderēs. In proximō contrā tertium latus Indōrum est amplissimum emporium in cuius mediō ēditō
locō positum pulsātur cymbalum. Ad latus adest patibulum ad quod per iānuam et gradūs aliquot introitus et
ascēnsus est ā longē satis cōnspicuum quod ā terrā nōn parum tollitur. Quam multī omnis generis et omnis
aetātis hūc Indī ēmptūrī et vēnditūrī cōnfluunt! Quantus est vēndentium ōrdō et quam multa quae ipse alibī
vēnālia numquam repperī.
Cuacus
Ut sunt hominum dīversī mōrēs et linguae, ita terrārum nōn est idem ingenium nec eādem nātūrā.
Alfarus
Mīlle hominum speciēs et rērum discōlor ūsus et illud India mittit ebur mollēs sua tūra Sabeī vērum quae
sunt ista quae sedentēs Indī Indaeque vēnditant. Nam speciē appārent vīlia et īnfima plēraque.
Cuacus
Quae terra suggerit agī, frisolēs, aguacātēs, guaiavae, mamēī, zapōtēs, camōtēs, gicamae, cacomtae,
mizquitēs, tunae, gilōtēs, xocōtēs, et aliī id genus frūctūs.
Alfarus
Inaudīta nōmina ut numquam vīsī frūctūs. At quae sunt pōtiōnēs illae in magnīs testāceīs vāsibus.
Cuacus
Atolē, Chian, Zozol ex sēminum quōrundam farīnīs cōnfectae.
Alfarus
Peregrīna vocābula.
Camora
Ut nostra ipsīs.
Alfarus
Quid reī est āter ille liquor quō ceu bitūmine crūra obliniuntur et fīunt magis nigra quam Aethiopum?
Eiusdem etiam colōris quid est illud quō velutī caenō aliquō capita illiniuntur et quasi argillā
incrustantur? Quōrsumque id fīat expōnite.
Cuacus
Liquāmen Indicē appellātur ogitl, eōque ūtuntur Indī adversus frīgus et scabiem. Argilla vērō ipsōrum lingua
sīve zoquitl sīve quahtepuztlī nuncupantur ūtilis ad dēnigrandōs capillōs et pediculōs interimendōs.
Alfarus
Ignōta quidem Hipporātī, Avicenae, Diacoridī et Galēnō medicāmina, vermiculōrum etiam cōnspiciō vēnālem
cōpiam et quidem magnam. Rogō quōrsum. Nam concitor ad rīsum.
Camora
Aquātilēs sunt et ex palūde afferuntur Indicō sermōne oquilin dīcuntur eīsque et ipsī vēscuntur et
passerculōs suōs alunt.
Alfarus
Mīra nārrās. Quis unquam crēderet hominibus obsōnium esse vermēs, cum vermibus sint hominēs vītā fūnctī.
Camora
Sēmina item variae quoque virtūtis exposita sunt quālia sunt chīa, guahtlī herbārumque et rādīcum prostrant
mīlle genera. Nam iztacpatlī ā phlegmate pūrgat, tlalcacaguatl et izticpatlī ā febrī līberant.
culuzizicaztlī, capitis gravēdinem levat, ololiuhquī, ulcera et latentia vulnera sānat et quam nōs
mechuacanensem rādīcem appellāmus, Indī pariter et Hispānī ad ēvacuandōs hūmōrēs expertī sunt adeō salūtārem
ut ruibarbō, scamōneae et casiae pūpulae quam medicī benedictam medicīnam nōminant nōn sit tantus ūsus et
ūtilitās.
Alfarus
Genuit ubīque terrārum nātūra rērum parēns prō sōlī varietāte varia et mīra quae accolīs suīs, ut sunt
ūtilia, ita exterīs perniciem afferunt. Illa tamen tam ampla et crassa folia quae utrinque spīnīs horrida
sunt et in acum dēsinunt suprā quae tot herbae, tot rādīcēs et alia multa impōnuntur ex quā dēsūmpta sunt
arbore?
Camora
Ex ea quae magueī ā nostrīs et ab Indīs metl nuncupātur in tot ac tantōs ūsūs necessāria ut nōn in plūrēs
fuerit ōlim gladius Delphicus ac, nisi eius tanta foret in Indicō solō cōpia, nihil tam accēderet
admīrātiōne dignum.
Alfarus
Cōnsuētūdō pariendī tollit admīrātiōnem, cum nihil sit tam admīrābile, atque ita ea in rēbus cēterīs aut
adimit, aut minuit mīrātiōnem, unde optimē ille: quod tū mīrāris, rīdet alter.
Cuacus
Arbor est, ut ea prīmum tibi dēpingam, quae sē nimium ad rādīcem multīs et magnīs foliīs crassissimīs et
acūminātīs ā lateribus, rigentibus aculeīs diffundit, deinde rēcta velutī columna aut pīnus rāmīs nūdāta ad
hastae altitūdinem surgit. Crassior sit in fīne et, cum satis est mātūra, pallidōs mittit flōrēs, abscīsa
numquam renāscitur, relicta post annum ārēscit sed ex foliō rūrsus satō, arbor prōdit altera.
Alfarus
Ut ex combustā phoenīcē phoenīx. Sed iam ad commoda venītō.
Camora
Ex foliīs viridibus in aquā et suprā saxa contūsīs et crassīs velutī cannabīs ex quā fīlī, et ex fīlīs tēlae
linteōrum locō et fūnēs tam crassī quam tenuēs acuum vice sunt spīnae rigidiōrēs quam sī ferreae forent in
quās singulās singula dēsinunt folia quae prō tēgulīs etiam impōnuntur domibus tegendīs īnfima ipsārum
albicant et tenera sunt sīcque ab Indīs condiuntur ut palātō accēdant grātissima. Haec eadem, sī ārida sint,
combusta locō sunt acapnōrum ignemque sine fūmō edunt placidissimum. Cinis commendātur magnopere ad variās
ūtilitātēs ērādīcāta quae tendit in altum arundō trabis vice subpōnitur, aedibus eōque locō ex quō est
ēvulsa liquōris fit receptāculum foliīs clausum undique ex eōque liquōre mel prīmum deinde vīnum postrēmō
acētum cōnficitur et ex dūrātō melle, saccharum multōque alia plūra, nam tam multa sunt ut continērī memoriā
nequeant cōnficiuntur quae neque Plīnius neque Aristotelēs, nātūrae dīligentissimī indāgātōrēs vel
somniārunt, nēdum trādidērunt.
Alfarus
Nova certē et inaudīta refers et quibus nisi expertus vix fidem habeat crēdibiliaque hinc fīunt quae aut
portentuōsa aut fābulōsa arbitrāmur antīquōs scrīpsisse.
Camora
Quid tibi dīcam dē tūnā quam Indī nochtlī nōminant quae cum amplissimīs et spīnōsīs sine ōrdine foliīs
lātitūdine potius quam longitūdine fructificet prīmum tūnās sapōris citissimī magnīs prūnīs crassiōrēs fert
et in ipsārum flōribus quōsdam velutī vermiculōs gignit quī cinere necātī coccum sunt pretiōsissimum ut
nūllum aliud praestantius eiusque ingēns cōpia magnō tamen pretiō importātur in Hispāniam. Folium huius
arboris ubiubi ceciderit brevī fit arbor alia et quod est admīrandum in tempore eiusmodī gummī haeret foliīs
quod nōs Alquitira dīcimus ut eius inconcinandīs ex saccharō belāriīs magna sit ūtilitās.
Alfarus
Expertia fideī nārrās, sed quae sunt illae vestēs tam albae dīversīs adeō colōribus variātae?
Camora
Naguae, guipilēs, mulierum Indicārum indūmenta et alia quae virīs prō paliīs sunt plēraque ex gossypiō, nam
vīliōra texuntur ex nequem fīlō magueiō.
Alfarus
Cūncta sunt et nōmine et rē dīversā et quae meritō novō in quō sunt nāta orbī respondeant. Sed quaesō
praeter hoc est nē aliud Mexicī emporium?
Camora
Duo alia alterum ad dīvum Hippolytum et alterum ad sānctum Iācōbum quod ab hōc cui nōmen est dīvus Iōannēs
per mīliārie et eō amplius disiungitur amplitūdine tantā in quadrātam figūram ut cōnstruendae urbī locus nōn
sit angustus, ad Septentriōnem, quod quārtum latus claudit, Franciscanōrum positum est monastērium, et in
ipsō Indōrum collēgium quī latīne loquī et scrībere docentur. Magistrum habent eiusdem nātiōnis Antōnium
Valeriānum nostrīs grammaticīs nēquāquam īnferiōrem, in lēgis chrīstiānae observātiōne satis doctum et ad
ēloquentiam avidissimum. Ē regiōne eōrundem gubernātōris quem ipsī Cācīque vocant permagnificē ērēctae sunt
aedēs quibus adhaeret carcer in quem cum peccant dētrūduntur Indī. Reliqua latera humilibus porticibus
continuantur in mediō ad turrīs īnstar ex lapide ērigitur patibulum. Ad hunc mercātum ea cōnfluit Indōrum
vēndentium ac ementium multitūdō ut ad vīgintī mīlia et eō amplius accēdant.
Alfarus
Quā pecūniā quae Aristotele auctōre vēnālium rērum pretium est ante Hispānōrum adventum ūtēbantur Indī?
Cuacus
Permūtātiōne rērum et quibusdam glandibus quās ipsī cacaguatl vocant fuēreque tunc in pretiō magnō quod et
numisma et pōtus cibusque forent nunc etiam eōdem sunt in honōre locōque minūtae pecūniae assis scīlicet et
dupondiī habentur argenteīsque nummīs comparantur, vīsque ingēns ipsōrum quotannīs in portū et cibō
absūmitur in corruptī nōn diū dūrant.
Alfarus
Mīra est in rērum nātūra varietās.
Cuacus
Augustiānī coenobiī quod sōlum videndum supererat quantus sit ambitus quam praeclāra structiō quantus
ōrnātus et quanta altitūdō oculātissimē et vigilantibus oculīs intuēre, nam maximum est futūrum cīvitātis
ōrnāmentum.
Alfarus
Oportet caementa alta esse et ex māteriā firmissimā quae mōlem tantam tantopere surgentem recipere suprā sē
tūtō possint.
Camora
Ab ipsā aquā organīs pneumaticīs exhaustā calce et magnīs saxīs contēctīs parietēs quōs vidēs lātitūdinis
tantae ad hanc summitātem dēdūcuntur tēcta omnia quod nūllibi inveniēs camerāta sunt ex quibus dēclīvis est
admodum in viam pūblicam per stilās pluvia.
Alfarus
Fastīgia ita dēvexa et incurva modo utī convenit sint māteriāta plūrimum aedificia nōbilitant.
Cuacus
Concava tēctōrum quibus templum et claustrum reguntur, ōrdine mīrō implicātis et trānsversīs inter sē
lapideīs arcubus opere testūdinātō emblēmata facientibus magnopere decorantur.
Alfarus
Lacūnāria fornicāta et ad eum modum variāta cēterīs omnibus longē ēlegantiōra sunt.
Camora
Quid tibi dīcam dē interiōribus duōbus membrīs quae religiōsī habitant et ipsī dormitoria nōminant quam sēsē
extollunt et efferunt quantīs et quam multīs cellīs ōrnāta sint, quam longae lātaeque viae lapideīs
rēticulīs per quae lūx trānsmittitur illūstrātae. In eīsdem membrīs īnferiōra superiōribus fornicātō etiam
opere nōn minus excellunt, sacella in ipsō templō utrinque cōnstruuntur, Tolētānīs praestantiōra nōbilium
futūra sepulchra. Ante ipsum templum hoc quod vidēs spatiī tantum platēa erit ad quam per gradūs aliquot
fīet ascēnsus et ad ea ad templī aditūs plānitiēs aequa undique marmoreīs columnīs iūstō spatiō inter sē
disiūnctīs claudētur per superiōra ferreā magnā catēnā cōpulātīs lapideīs velutī servantibus īnsuper
leōnibus positīs.
Alfarus
Hīs praestantiōra et excellentiōra multō pollicentur quae sunt inchoāta eritque nī fallor ubi consummātum
fieret opus hoc vērē operōsum eius nōminis ac dignitātis ut ad septem illa historicōrum et poētārum
testimōniīs celebrātissima orbis mīrācula octāvum iūre optimō accēdere possit.
Camora
Ūnum prō cūnctīs fāmā loquētur opus.
Cuacus
Sī diūtius vīxisset Cortesius, nōn dubitō quod tam superbē coeptum relīquit hospitāle Virginī Mātrī
cōnsecrātum aequāle aliīs eiusdem virī operibus futūrum.
Alfarus
Maxima certē quae sunt coepta hōc in aedificiō prōmittunt.
Camora
Praestābuntur propediem eā pecūniā quae hāctenus est congesta ex vectīgālibus quibus hospitāle in diēs
augētur.
Alfarus
Ēlēgāns profectō faciēs et optima domūs dēscrīptiō vērum quod ad laudem operis magis facit. Dīcite quaesō
numquid in ipsō excipiantur īnfirmī quāque indulgentiā et industriā cūrentur.
Cuacus
Admittuntur Hispānī omnēs quotquot correptī sunt febrī eāque dīligentiā et hūmānitāte morbō levantur ut nōn
melius neque indulgentius dīvitēs domī quam ibi pauperēs foveantur.
Alfarus
Ō terque quaterque beātum Cortesium cui contigit in eā prōvinciā quam Mārte ferōcī sub Caesaris imperium
redūxit eiusmodī pietātis documenta relinquere quae ipsum perīre numquam patientur. At quōrsum equōs sīc
ācriter urgētis?
Camora
Ut ad prandium veniāmus temporī, nam hōra est ultrā duodecimam.
Alfarus
Irrītāstī diffidem et sēmiextīnctum appetītum. Cuius tamen sunt aedēs istae quās cursim et velutī
pertransenam tam magnīs valuīs cum ānulīs deaurātīs dominī aut auctōris facultātēs ostentantēs cōnspicimus?
Camora
Dominus et īdem conditor est Alfōnsus Villaseca quī ūnus industriā suā tantam pecūniae vim sine cuiusquam
iniūriā quod prōverbium negat posse fierī comparāvit ut in dītissimā regiōne alter habeātur Crassus aut
Midās.
Alfarus
Is plānē nihil erit quod ad vēram et germānam fēlīcitātem expetere queat sī quam est dīves argentō tam
vīxerit pauper spīritū.
Cuacus
Absolvistī hominem et etiam fēcistī obequitandī fīnem quāpropter dēscende rogō, nam hoc est commūne amicīs
meum domicilium ūnāque dignāre nōbīscum prandēre. Commodius ut hinc nōs Chapultepecum cōnferāmus exteriōrem
Mexicum perspicuam et apertam undequāque cōnspectūrī.
Alfarus
Nōn patiar scindī mihi pēnulam praesertim ab amīcō candidō ac sincērō.
Camora
Iam accumbe, convīviumque ut spērō facitō nōbīs urbānum pariter et fābulōsum et in summā quāle petit Varrō.