Progymnasmata Latinitatis - Prōgymnasma Vīcēsimum Prīmum
Virgae
Persōnae:
Valentīnus, Simōn
Valentīnus, Simōn
Valentīnus
Tūn' ignōrās, Simōn, Magistrum hesternō diē pomerīdiānīs explicātiōnibus fīnītīs, puerōs aliquot virgātum(1) mīsisse in suburbānum nemus?
Simōn
Prō dolor. Quālem historiām, quam terribilem audītū? Quis retulit?
Valentīnus
Ipsemet ūnus fuī dē illō ternāriō.
Simōn
Multāsn' cōnfēcistis?
Valentīnus
Bene multās, bene crassās, bene longās.
Simōn
Vae, vae.
Valentīnus
Haud libenter utique in eam rem locāvī operam. Sed quid agās? Accersit, accurrendum: praecipit, faciendum: vetat, intermittendum est. Nisi extemplō pāreās, prīmōdum ācris incrēpātiō, incrēpātiōnem ācriōrēs plāgae comitantur. Ego vērō praeoptārim quāmvīs multās ex arboribus dēfringere et colligāre virgās, quam virgārum caussā virgīs lacerārī.
Simōn
Nōn improbō quod mandantī pārueris, cum ipsemet nōn aliter factūrus fuerim. Recentibus et flexīlibus virgīs, atque ut tūte cōnfīrmās, tam crassīs peius metuō, quam ārēfactīs, gracilibus ūsūque ipsō dētrītīs. Huiuscemodī trēs quattuorve ēlapsa hebdomade, cum prīmus scholam intrōgressus, nūllum praeter mē cōnspicārer, cōnfrēgī, cōnfrāctās in hortum dē fenestrā abiēcī. Nūlla tē religiōne tāctum tam perīculōsum facinus?
Simōn
Haud tē praeterit, nōn fierī sine perīculō māgnum et memorābile facinus. Nōn multum intercessit temporis, cum Magister īrā īnflammātus auctōrem et cōnsciōs noxae investīgāvit. Negantibus reliquīs, ego quoque negāre liquidō, et fingere alia omnia(2).
Valentīnus
Cūr nōn es cōnfessus vēritātem?
Simōn
Cūr? Quia mercēdem nimis grandem huic cōnfessiōnī dēstinātam, summum scilicet in cruciātum mē ventūrum esse intelligēbam.
Valentīnus
Nē chordā oberrēs eādem: nam in tālēs (nec ipsōrum immeritō) saevīre mōs est Praeceptōribus: videntur quippe ōsōrēs et inimīcī iūstitiae.
Simōn
Volēbam istā grātificātiōne meum honōrāre corpus, et vōs singulōs.
Valentīnus
At nūllus exstitisset, quī sī ob commissa verberibus accipiendus fuissēs, ipse suum corpus prō tē supposuisset.
Simōn
Rēctē. Omnēs sibi melius(3) esse malunt, quam alterī.
Valentīnus
Cēterum nōn est quod timeās: prius exārēscent omnēs virgae, quam tū caedāre: eō tolerābiliōrēs erunt.
Simōn
Ecquis praestābit(4) mē vel ūnum diem fore tūtum? Frequenter ūna interrogātiūncula, cuī respondēre nequeās, in extrēmum tē perīculum addūcat.
Valentīnus
Quam vellem reperīrētur aliqua via ēvādendī istās percussiōnēs, seu carnificīnam potius.
Simōn
Alia nūlla est, nisi ut discāmus quam dīligentissimē, quō ab istīs plāgōsīs et ēiulantibus scholīs, ad fēlīcēs illās, tranquillās, et quasi beātōrum īnsulās(5) trānsferāmur.
Valentīnus
Hoc intrā triennium nōn erit.
Simōn
Eheu.
Valentīnus
Dēterrimō locō sumus.
Simōn
Attamen eō quō fuērunt quondam, quī nunc sunt Iūrēcōnsultī, Philosophī, Ōrātōrēs: quō fuit ipse Praeceptor: sīquidem in puerīs fuērunt omnēs. Ad haec nōn est nōbīs dēdecorī multārī virgīs ā doctōribus in gymnasiō. Populō īnspectante per viās oppidōrum caedī ātrōciter ā carnificibus ob ēdita scelera, hoc est in turpissimum sempiternumque dedecus incurrere. Quod sī vōciferēris ēlātissimē, minus sentiuntur ictūs(6).
Valentīnus
Tantō ferit ille validius, quantō tū clāmās horribilius.
Simōn
Ob clāmōris māgnitūdinem cessāre interdum cōgitur.
Valentīnus
Ō vafrītiem. Cavē nē ōs tibi obtūret, aut lignum trānsversum īnserat.
Simōn
Hīc esset Phalārismus meō quidem animō. Precēs et obtestātiōnēs item nōn mediocri ēmolumentō sunt illō tempore.
Valentīnus
Assentior: et nunc redeō in memoriam, tē nōn ita multōs ante diēs ideō percussum leviter, paucīsque ictibus, quod tē statim moritūrum clāmārēs, et per dīvīna hūmānaque omnia, perque extrēmī Iūdiciī diem(7), ut temperāret obsēcrārēs.
Simōn
Unde unde(8) auxilium, Valentīne, in tam horrendō discrīmine accersendum est. Egomet mihi, sibi quisque est chārus.
(1) virgātum: Ut aquātum, līgnātum, pābulātum, frūmentātum, quae sunt bonīs scrīptōribus familiāria. Novāvimus igitur hoc verbum similitūdine. Sīc virgātōrēs. Plaut. Asīn. Caesar. lib. 1. dē bell. cīvil. Cuius etiam sunt, līgnātor, aquātor: ut Līviī pābulātor. Rūrsus Plautī virgidēmia in Asīn.
(2) fingere alia omnia: Dictum, ut, īre in alia omnia, quod est epīct. 2. lib. 1. et apud Caelium lib. 8. ad Cicerōnem. Sīc praecō clāmābat bonī ōminis caussā, prō, quī nōn cēnsētis. vidē explānāt. Manūtiī.
(3) omnēs sibi melius: Terent. Andr. Platō 5. dē lēg. Hoc est quod dīcunt, ūnumquemque sibi nātūrā amīcum esse, idque rēctē fierī. Aristot. Eth. lib. 7. Nōnnūllīs vidētur quemque sibi potissimum amīcum esse.
(4) praestāre: Praestāre interdum Iūrēcōnsultīs prō exitum reī in sē recipere, vel aliēnae culpae dispendium velle luere: ut praestāre ēventum, praestāre prōmissum aliēnum. Sīc Cicerō ad Vatīnium epist. 11. lib. 5. Dē servō Diōnӯsiō, sī mē amās, cōnfice: quamcunque eī fidem dederis, praestābō. Et 1. dē Ōrāt. Perge vērō, Crasse: istam enim culpam, quam verēris, ego praestābō. Id est, ego in mē recipiō. Graecī ἐγγυᾶσθαι. Būdaeus in Pandēct.
(5) beātōrum īnsulās: Plaut. Trinum. Sīcut fortūnātōrum memorant īnsulās, Quō cūnctī quī aetātem ēgērunt castē suam Conventant. Ubīnam sitae sint istae īnsulae, et quālis eārum nātūra, Mūrētus polītissimā dēscrīptiōne docēbit, cap.1. lib.5. Hōrat. Ode.16. Epod. Homērus Odyss. 4. Strabō lib. 1. Plīn. lib. 6. cap. 32.
(6) minus sentiuntur ictūs: Clāmōre corpus intenditur: intenta autem quam remissa magis resistunt plāgīs et pulsibus. Etiam quī armīs et ferrō concurrunt, hanc caussam habent, cūr vōciferentur. Nōbiscum faciunt illa Cic. Tūscul. 2. Nec vērō umquam nē ingemēscit quidem vir fortis, ac sapiēns, nisi forte ut sē intendat ad firmitātem: ut in stadiō cursōrēs exclāmant quam maximē possunt. Faciunt īdem, cum exercentur athlētae. Pugilēs vērō, etiam cum feriunt adversārium, in iactandīs caestibus ingemēscunt: nōn quod doleant, animōve succumbant: sed quia in profundendā vōce omne corpus intenditur, venitque plāga vehementior.
(7) perque extrēmī iūdiciī diem: Videāmus num istud (extrēmus diēs, sīve extrēmum iūdicium) plūribus et ōrnātius, plānēque ōrātōriē dīcī possit. Diēs ille formīdolōsus, quō diē ūniversī mortālēs in iūdicium vocābuntur, tōtīus vītae ratiōnem redditūrī. Diēs ille, quō hominum corpora ē somnō mortis ad lūcem alterīus vītae excitābuntur. Diēs, quō nōbīs omnibus iterum dabuntur vītae lūmina, et ad Chrīstī omnēs tribūnal sistēmur. Quandō ad vītam revocātīs quotquot umquam nātī sunt, Deī fīlius ē caelō ad iūdicium exercendum, sententiamque prōnūntiandam dēscendet.
(8) unde unde: Huius ōrdinis sunt, ut ut, ubī ubī, quā quā, quālis quālis, quantus quantus, prō utcunque, ubicunque, quācunque, quāliscunque, quantuscunque. Dōnat. in Andr.