Progymnasmata Latinitatis - Prōgymnasma Sextum
Excūsātiō Absentiae
Persōnae:
Magister, Animadversor, Antōnius, Iōannēs, Mārcus
Magister, Animadversor, Antōnius, Iōannēs, Mārcus
Magister
Euge animadversor, adēsdum(1).
Animadversor
Adsum, imperā.
Magister
Quīnam hesternō diē scholam nōn obiērunt?
Animadversor
Quī(2)? Antōnius Niger, Iōannēs Faber, Mārcus Sylvius.
Magister
Perpaucōs memorās.
Animadversor
Reliquī ad ūnum omnēs cōram praesentēs affuērunt.
Magister
Extrā eōs vidēlicet, quī mūnusculīs tē ēlinguāvērunt.
Animadversor
Hoc quidem aliās cum tentārent nōnnūllī, semper Austrum perculērunt.
Magister
Probātus es adolēscēns, et Magistrō tuō fidēlis. Heus, prōdīte vōs in medium, repente, statim, sine morā. An nōndum etiam? Cōnfestim, inquam, advolāte. Quid habēs Antōnī dīcere ad excūsandam absentiam?
Antōnius
Ingēns quidam, et intolerābilis dolor occupāverat sinciput meum. Quōcircā mihi in mandātīs dabat māter, extrā aedēs pedem nē usquam pōnerem.
Magister
Fābulae. Tibi ut crēdam? Nōn ego tē nōvī?
Antōnius
Sī verbīs meīs exigua apud tē est fidēs, certum hominem ad mātrem et familiārēs indāgātum allega(3).
Magister
Logī.
Antōnius
Haud secus reperiēs.
Magister
Somnium. Quasi vērō tū, ut es callidus et versipellis, hoc tuīs nōn imposuissēs, tibi nīmīrum condolēre caput. Studēbās verberātiōnem effugere, quae propter sēgnitiem tē manēbat.
Antōnius
Neutiquam, Praeceptor: nōn imposuī prōfectō: rēverā nihil fīnxī.
Magister
Poterōn' hodiē vērum ex istō puerō exsculpere? Cavē mihi mendāciī quidquam.
Antōnius
Vēra loquor. Sī aliter fuerit ac dīxī, caussae nihil erit, quīn tibi dem poenās(4).
Magister
Ī sessum: rem ego nunc quidem in mediō relinquam. Tū bone Faber, quō negōtiō implicātus tenēbāre?
Iōannēs
Pater quōpiam profectus ad animum suum relaxandum remittendumque, mē perdūxit illūc sēcum.
Magister
Quō profectus?
Iōannēs
In villulam nostram, quae aliquot mīllia passuum ab urbe distat.
Magister
Cūr prīdiē ā mē cōpiam nōn petēbās?
Iōannēs
Noctū hāc dē rē dēlīberāvit pater: tum multō māne in viam nōs dedimus, ut ad tē adīre nequīverim, nec voluerim, quod verēbar ut cubitū surrēxissēs.
Magister
Dictum inopīnātum atque mīrābile: tē alioquī somniculōsissimum, id temporis, sub gallī cantum scilicet, experrēctum. Mōnstra ac portenta loqueris.
Iōannēs
Vidēre mē somnum haud sinēbat(5) grātissimae prōmissiōnis exspectātiō.
Magister
Quīn tū exōrāverās patrem, ut hoc prōmitteret?
Iōannēs
Factum est ut patre secundō(6) villam amoenissimam petīverim, ibīque animum studiōrum perpetuitāte fatīgātum trīduō istō īnstaurāverim. Proinde, amābō mī Praeceptor, parce ultrā quaerere: quandōquidem tē clam nōn est, quantō mē opere schola dēlectet, nusquam ut sim libentius.
Magister
Quī tibi incessit metus plāgārum īnsōlitus, hīc dē imprōvīsō ōrātōrem tē reddidit. Nunc condōnābitur errātum. Posthāc nisi quōquō modō dē absentiā certiōrem mē fēceris, verberibus tē caedam, ut sī in pīstrīnō molerēs(7). Percēpistī?
Iōannēs
Plānissimē.
Magister
Restat ut tē quoque purgēs, solūte adolēscēns, et omnium inertium inertissimē. Quid ēgistī? aut ubi fuistī? aut quāre in lūdum nōn vēnistī? Quid est Sylvī? quid tacēs?
Mārcus
Exīstimābam esse fēriās litterāriās.
Magister
Rīdiculum. Hoccin' ōs tuum? Istān' frōns tua? Ecquid, ō īnsulse, nūdius tertius aut quārtus prīmum audītiōnēs obīre coepistī? Quōmodo? An tū nesciēbās vacātiōnī diem Mercuriī cōnsecrātum? Hīc ego tē manifēstum mendāciī teneō.
Mārcus
Ast mihi occurrēbat herī Mercurius.
Magister
Ast ego faxō tibi hodiē Tīsiphonē(8) accincta flagellīs occurrat. Lepidum capitulum. Tēn' errāre in istō negōtiō tam antīquō, tam nōtō, tam vulgātō(9)? Quamobrem autem hōrīs antemeridīānīs saltem(10) nōn comparuistī in hōc locō? Praetexis culpam hōc fīgmentō: nōn fit mihi verīsimile quod ais. Illī illī fodālēs et congerrōnēs tuī aliquō tē ambulātum, aut lūsum āvōcārunt. Parā: mox tibi virgīs corium cōnscrībam(11).
Mārcus
Miser, ah miser, cuī tam male vertit dolus. Sed tē obtestor, ūnam hanc dīmitte noxiam: sī quandō rūrsus admīserō, tum occīditō.
Magister
Nihil agis.
(1) adēsdum: Adēs, imperātīvum est, dum παρέλκον. Est enim prōductiō et adiēctiō syllabae, ut Ehōdum ad mē. Dōnat. in Andr. Nōn tam vērō significat, venī hūc, quam hīc estō, hoc age, attende, adēs, animō.
(2) quī?: Fēstīvē per verbum eius quī cum loquimur, ac praesertim extrēmum respondēmus aut interrogāmus, ταυτολογικῶς scilicet. Cuius fēstīvitātis exempla in Plautō et Terentiō sexcenta, et in hīsce quoque diālogīs nōn pauca. Addūcāmus tamen aliquot. Terent. Andr. Factum est hoc Daue? D. factum. Ibid. Aut sī tibi nuptiae hae sunt cordī. P. Cordī? Īdem Phorm. Scīsn' hoc certō? G. Certō. Plaut. Amphit. In eōdem lectō? A. In eōdem. Aīn' tū geminōs? B. geminōs. Cic. ad Att. lib. 7. Corōnātus Quīntus noster Parīlibus? Parīlibus. Et prō Sex. Rōsciō. Patrī, inquit, nōn placēbat. Patrī nōn placēbat?
(3) ad mātrem, etc. allega: Quae sit proprietās et vīs hōrum trium, allegāre, legāre, ablēgāre, quidque differant, Cardināl.
(4) quīn tibi dem poenās: Īdem est quod dare alicuī supplicium, pūniendum sē praebēre scilicet. Terent. Andr. Eunuch. Plaut. Epid. Catull.
(5) somnum haud sinēbat: Cūra vehemēns, et affectus ingēns īnsōmniam conciliant. Quāre sub noctem dēfaecandus est animus, ut sopor suāvis oculōs operiat: quō sē prīvātum propter immodicam ex versuum eius ēlegantia conceptam dēlectātiōnem Catull. ad Līcinium conqueritur. Et Cic. ad Attic. lib.9. epist.12. Sed cum mē aegrītūdō nōn sōlum somnō prīvāret, vērum nē vigilāre quidem sine summō dolōre paterētur.
(6) patre secundō: Ēlegāns huius vocūlae ūsus est prō, favente, amīcō, benevolō, foelice ac prōsperō. Hōrat. Ode 10. lib.2. Spērat īnfestīs, metuit secundīs Alteram sortem bene praeparātum Pectus. Sīc apud eundem rūmōre, ōmine, Aquilōne secundō. Secundīs et adversīs auribus aliquid accipere, Līvius. Secundae admurmurātiōnēs, fortūna secunda, Cic. Exīstimātiō secunda, Suēton. Clāmor Secundus, cursūs secundī, Virgil.
(7) in pīstrīnō molerēs: Apud maiōrēs nostrōs (inquit Servius in 1. Aeneid.) molārum nōn erat ūsus, frūmenta torrēbant, et ea in pīlās missa pīnsēbant, et hoc erat genus molendī: unde et pīnsōrēs dictī sunt, quī nunc pistōrēs vocantur. Hinc Virg. frūgēsque receptās, et torrēre parant flammīs, et frangere saxō. Inventae sunt deinde molae asīnāriae, quās circumagerent asinī: aliae trūsātilēs, quae hominum manibus versābantur maximō cum labōre et lassitūdine. Inde coeptum ūsūrpārī pīstrīnum, prō locō molestiārum labōrumque plēnō, et prō negōtiō nimium operōsō. Terent. Andr. Verberibus caesum tē in pīstrīnum Daue dēdam ūsque ad necem, Eā lēge atque ōmine, ut sī tē inde exēmerim, ego prō tē molam. Plaut. Mostell. Rūs mihi tū obiectās? sānē crēdō Trāniō, Quod tē in pīstrīnum scīs āctūtum trādier.
(8) Tīsiphonē: Furiās Acherontis ac Noctis fīliās trēs indūcunt Poētae, Tīsiphōnem, Alēctō, et Megaeram, dē quibus Ovid. in 4. Metamor. et in 6. Aeneid. Virgil.
(9) tēn' errāre in istō: Istīusmodī ōrātiōnēs per modum īnfīnītīvum cum accūs. cāsū ad animī affectum vehementiōrem exprimendum aptae sunt, subaudīturque, oportet? aequum est? crēdibile est? cēnsēs? putet, crēdat aliquis? patiar? par est? vērum est? etc. Cicer. epist.1. lib.14. Mē miserum, tē istā virtūte, fidē, probitāte, hūmānitāte in tantās aerumnās propter mē incidisse? epistol. 2. eiusdem lib. Hem mea lūx, meum dēsīderium, unde omnēs opem petere solēbant, tē mea Terentia sīc vexārī, sīc iacēre in lacrimīs et sordibus? lib.2. ad Attic. Facinus indīgnum: tibi hoc contigisse? Virgil.1. Aeneid. Mēn' inceptō dēsistere victam? et paullō post. Mēn' Īliacīs occumbere campīs nōn potuisse? Tuaque animam hanc effundere dextrā? Plaut. Persa. sīccine hoc tē mihi facere? Amphit. Ita mē probrī, stuprī, dēdecōris argūtam ā virō meō?
(10) hōrīs antemeridīānīs saltem: Dē vī et orīgine vōcis, saltem, lege quae trādit Gellius lib.12. cap.14. et Dōnat. ad illud Terent. Andr. Ut aliquot saltem nuptiīs prōdat diēs et Adelph. ad illud. Meum mihi reddat, saltem quantī emptus est, Syre. Barbarī dīcunt, ad minus.
(11) corium cōnscrībam: Plautus dīxit, virgīs dorsum scrībere. Corium autem hūmānī corporis pellem saepius per iocum nōminat. Pseud. Quasi in librō cum scrībuntur calamō litterae, Stīlīs mē tōtum ūsque ulmeīs cōnscrībitō. Amphit. Eius ōrnāmenta, et corium utī concīderent. Hūc etiam facētē trānstulit verbum pingere. Epid. Ex tuīs verbīs meum futūrum corium pulchrum praedīcās, Quem Apellēs atque Zeuxis duo pingent pigmentīs ulmeīs. Catull. quoque ad contubernālēs. Namque tōtius vōbīs Frontem tabernae scipiōnibus scrībam. et ad Thallum, aequō pallium sibi et sūdārium surreptum indīgnātur. Quae nunc tuīs ab Unguibus reglūtina et remitte, Nē Lāneum latusculum, manusque mollicellas Iniūsta turpiter tibi flagella cōnscrībillent. Hoc verbī, cōnscrībillō, ex Varrōne iterum affert Nōnius.