Progymnasmata Latinitatis - Prōgymnasma Sexāgēsimum Septimum
Industria Discendī
Persōnae:
Gordiānus (discipulus), Alexander (discipulus), Magister
Gordiānus (discipulus), Alexander (discipulus), Magister
Gordiānus
Nē dēfugiās hoc officium: dā mihi tantillum, mī Alexander.
Magister
Mitte ōrāre tandem, en parātum habēs, accēdāmus.
Gordiānus
Age sānē.
Alexander
Sollicitāvit mē dūdum, et īnstīgāvit Gordiānus, ut quiddam tibi in percūnctandō pōnerem, venerande praeceptor.
Magister
Quid est quod vicārium quaerit? Ipse per sē, sī quid est opus interroget.
Gordiānus
Nōn vidētur referre uter hoc faciat.
Magister
Ergō ipsemet faciat.
Alexander
Impedit hominem adolescentiōrem verēcundia.
Magister
Dē rēbus ā mē explicātīs, aut dispūtātīs num est aliquid?
Alexander
Nihil tāle.
Magister
Quid dīcam fore? Ēnūntiāte paucīs.
Alexander
Avēmus scīre nōs duo, quīnam discipulōrum tuōrum tibi in praecipuīs sint amōribus: et hoc est, quod tē conventum volēbāmus.
Magister
Etsī quaestiōnem affertis neque necessāriam, neque tantopere vōbīs ūtilem, attamen respōnsum reddam, et sententiae iūdiciīque meī ratiōnēs cum exposuerō, efficiam, ut peritiōrēs abeātis, quam advenistis.
Gordiānus
Id nōbīs in optātīs est, studēmusque sermōne tuō etiam nunc doctiōrēs fierī.
Magister
Prīncipiō apud mē quidem certē fōrmōsus an dēfōrmis sit aliquis perparvī refert: quī nōn nesciam, nec (2)in omnī pulchrō capite inesse cerebrum: et vīnum Lesbium in vīliōra abiēctiōraque vāscula, ut in paterās gemmātās et aureās īnfundī posse, iūxtā mēcum aequē intellegitis.
Alexander
Quid vērō spectāre solēs in discipulīs, propter quod apud tē in numerō aliquō, atque honōre sint?
Magister
Duo.
Gordiānus
Quaenam?
Magister
Ingenium et industriam: hae rēs duae commendant (3)et chārōs mihi reddunt audītōrēs meōs.
Alexander
Sī quis ambābus excelluerit?
Magister
Ūnum multōrum īnstar, et ambrosiā alendum, ā mēque amārī tanquam oculōs meōs affīrmō.
Gordiānus
Sī quis neutrā?
Magister
Eum foenum esse oportēre, et ad sordidum quaestuōsumque opificium aliquod dētrūdendum.
Alexander
Sī abs tē in hāc dēspērātissimā colluviē numerāmur, restim emēmus, quī nōs suspendāmus.
Magister
Meliōra ōminaminī; tenētis apud mē locum nōn īnfimum.
Alexander
Ingeniōsōs forsitan praeferendōs arbitrāre dīligentibus.
Magister
Quī possim?
Gordiānus
Potiōrēs partēs dantur ingeniō.
Magister
Ā quibus?
Gordiānus
Ab ūniversīs.
Magister
Quī vērō sunt istī ūniversī? Ērūditiōne rērumque ūsū et ingeniō praestantēs, an illitterātī et imprūdentēs?
Gordiānus
Ērūditī, nī fallor.
Magister
Falleris. Ingenium ignāvum, segne, pigrum ērūditus nēmō celebrāvit. Dīligentiam sīve industriam mediocri cōnsociātam ingeniō certātim omnēs in māgnā glōriā et laude pōnunt. Haec sōla est quae plausum merētur. Dē hāc poēta quidam vērissimē cecinit: Omnia conandō docilis sollertia vincit.
Alexander
Iam perspicimus, industriōs tē prae ingeniōsīs admīrārī, illōsque tibi esse in dēliciīs.
Magister
Fateor ita esse, ut dīcis.
Gordiānus
Quamobrem?
Magister
Auscultāte, tum sciētis. Prīmum rēs mihi vidētur amōre dignissima labor multus et assiduus in honestō et praestābilī negōtiō, animusque īnsaturābilī sapientiae cupiditāte incēnsus, cuius ille (labor, inquam, indēfessus) locuplētissimus certissimusque testis est. Nēmō quippe in eō ēlabōrāre, operamque collocāre velit, cuius amōre ac dēsīderiō nūllō flāgrat.
Alexander
Percēpimus istam caussam, et aliās, sī quae sunt, requīrimus.
Magister
Quid agit bonus Praeceptor?
Gordiānus
Docet.
Magister
Studiōsē an oscitanter?
Gordiānus
Studiōsē.
Magister
Bēstiās an hominēs?
Gordiānus
Hominēs utique.
Magister
Discentēs, an animīs et cōgitātiōne alibī commorantēs, sōlīsque corporibus praesentēs?
Gordiānus
Discentēs, et tōtā mente attentissimōs.
Magister
Nunc tū mihi respondē Alexander. Quōrum cēnsēs proprium esse discere: ingeniōsōrum quā ingeniōsī, an potius industriōrum, etsī ingeniīs minōribus praedītōrum? Nam industriam omnis expertem ingeniī applicāre ad litterās, esset imbrem in crībrō portāre.
Alexander
Plūrimī valentēs ingeniō nōn discunt, aut dissolūtē et languidē discunt: quōcircā eōrum hanc esse nātūram neutiquam sentiō: nūllī enim ingeniōsō dēesset.
Magister
Rem fābulāre. Bene docentēs igitur quōs amāre potissimum et inprīmīs dēbent?
Alexander
Bene discentēs, et quī litterās vorant, sine ūllā contrōversiā.
Magister
Omnem rem tenēs. Quid nunc superest quod quaerātis?
Gordiānus
Dīcī nōn potest, quam tuā istāc tam subtīlī dispūtātiōne dēlectātī sīmus. Tulimus respōnsum sapiēns; et quod praetereā requīrāmus, restat nihil.
Alexander
Perspicimus probē, quid tū iūre ā nōbīs postulēs, ēnītemurque ut amōre tuō, et quidem illō nōn vulgārī, nē sīmus indignī: quoniam quōs vehemētius dīligās, manifēstō cognōvimus.
Magister
Sī verba ad rem contuleritis (quanquam hāctenus nōn omīsistis; et ego magis īnstitūtī tenendī, quam hortandī caussā hoc prōferō) sī hoc, inquam, effectum dederitis, nōmen vestrum cum aeternitāte coniungētis.
(1) Ad hunc dialogum, et ea, quae dē industriae laudibus prōferuntur illūstranda, pertinēre mihi vidētur perlepida historia, quam dē Fūriō Crēsinō Plīn. libr. 18. cap. 6. narrat. C. Fūrius Crēsinus, inquit, ē servitūte līberātus, cum in parvō admodum agellō largiōrēs multō frūctūs perciperet, quam ex amplissimīs vīcīnitās, in invidiā māgnā erat, ceu frūgēs aliēnās pelliceret veneficiīs. Quāmobrem ā Sp. Albīnō Cūrūlī diē dictā, metuēns damnātiōnem, cum in suffrāgium tribūs oportēret īre, īnstrūmentum rūsticum omne in fōrum attulit, et addūxit fīliam validam, atque (ut ait Pīsō) bene cūrātam ac vestitam, ferrāmenta ēgregiē facta, gravēs ligōnēs, vōmerēs ponderōsōs, bovēs satūrōs. Posteā dīxit: Veneficia mea, Quirītēs, haec sunt, nec possum vōbīs ostendere, aut in fōrum addūcere lūcūbrātiōnēs meās, vigiliāsque et sūdōrēs. Omnium sententiīs est absolūtus. Addit Plīn. Itaque est profectō, operā, nōn impēnsā cultūra cōnstat. Ego vērō similiter in rē dissimilī affīrmō: nōn tam ingeniō, quam labōre et sūdōre doctrīna invenītur. Dē ērūdītōrum tamen assiduīs contentiōnibus atque vigiliīs nōn saepe cōgitāmus.
(2) in omnī pulchrō: Vide Aesōpī apologum dē vulpēculā in officīnam statūāriī ingressā. Dialogum 66. legant, quī crebrō ā lūdō absunt, et 67. quī ingeniō minus valent: ut et illī fīant assiduī, et istī animōsī.
(3) et chārōs mihi reddunt: In prīmīs ea habenda cūra est, ut is (Praeceptor) fīat nōbīs familiāriter amīcus, nec officium in docendō spectet, sed affectum. Nec sānē quisquam litterīs, saltem leviter, imbūtus, eum, in quō studium ingēniumque perspexerit, nōn in suam quoque glōriam pecūliāriter fovēbit. Quintīliān. lib. 1. cap. 2.