Progymnasmata Latinitatis - Prōgymnasma Quadrāgēsimum Quīntum
Nōmenclātūra
Persōnae:
Magister, Clēmēns, Lībērius, Dōnātus puerulī
Magister, Clēmēns, Lībērius, Dōnātus puerulī
Magister
Vixdum (1) exāctīs sīderibus diēs sē mundō reddidit, cum vōs (2) puerōrum flōsculī ante aliōs omnēs hūc intrō pedem īnfertis. Quīnam cum prīmā lūce potuistis expergīscī?
Clēmēns
Mandātū mātris famula nostra in diēs mē expergefacit: quamquam hodiē (3) mātūrius praeter mōrem.
Lībērius
Ast ego numquam nōn sponte meā, et invocātus, ac ferē semper bene māne cōnsuēvī surgere.
Dōnātus
Ego etiam, Praeceptor.
Magister
Rēs difficilis ad crēdendum: puerī quippe, quibus sopōre nihil est amīcius, nihil dulcius, prō mōre nōn habent ultrō ac per sē dē strātō surgere.
Dōnātus
Certē surgō, expergefactus ā nēmine.
Magister
Ecquid ientāstis?
Clēmēns
Ita.
Lībērius
Dum offa coquitur, vīsum est nimis longum: quāpropter relictō ientāculō hūc appropērāvī quam mātūrrimē.
Magister
Pulchrum in hāc aetātulā facinus. Quid sī ego darem nunc tibi ientāculum?
Lībērius
Cum nihil sit tibi, quid darēs?
Magister
Quō nihil ēdis libentius.
Dōnātus
Mihi etiam, Praeceptor.
Clēmēns
Et mihi, obsēcrō.
Magister
Nimium satur fīerēs alterō ientāculō.
Clēmēns
Eia, quaesō.
Magister
Līberī, sī promptē et numquam intersistendō recitāveris, quae herī nōmina tibi ēdiscenda praescrīpseram, ecce, istās septem fīcūs, cum hīsce amygdalīs praemium tollēs.
Dōnātus
Ego quidem nōmina mea teneō, ut quī perfectissimē.
Clēmēns
Ego, ego mea referam memoriter.
Magister
Lībērius estō prīmus: eum sī memoria fefellerit, tum vōs duo dē istōc honōrāriō in certāmen veniētis. Sed cuius ōrdinis sunt tuae vōcēs?
Lībērius
Rērum caelestium.
Magister
Tuae Clēmēns?
Clēmēns
Dignitātum et mūnerum Ecclēsiasticōrum.
Magister
Tuae autem Dōnāte?
Dōnātus
Dignitātum functiōnumque cīvīlium.
Magister
Incipe.
Lībērius
Deus Pater, Deus Fīlius, Deus Spīritus sānctus. Sacrōsāncta Trīnitās, Nūmen, Dīvīnitās, Creātor, Salvātor, Servātor, Deī māter, Deipara virgō, Deī genītrīx, Caelitēs, Caelicolae, Dīvī, Sānctī, Beātī, Angelī, Archangelī, Patriarchae, Prophētae, Apostolī, Martyrēs, Cōnfessōrēs, Virginēs, Viduae, Innocentēs, caelum, sōl, lūna, stella, astrum.
Magister
Num intellegis quae singulīs subiecta sit nōtiō?
Lībērius
Optimē, immō.
Magister
Quī sunt caelitēs?
Lībērius
Die lieben Heiligen.
Magister
Archangelī?
Lībērius
Die Ertzengel.
Magister
Deī Māter?
Lībērius
Die Mutter Gottes.
Magister
Ēn accipe mūnusculum, et comēde. Tū Clēmēns, ēdīc tua.
Clēmēns
Quid erit praemiī?
Magister
Sī omnia, et ea seriē quā sē cōnsequuntur reddās, erit quod dem tibi: nōn omnēs fīcūs absūmet Lībērius. Sī perperam, neque tunc indōnātus abībis.
Clēmēns
Pontifex Māximus, Patriarcha, Cardinālis, Archiepīscopus, Epīscopus, Praesul.
Magister
Quid? Haerēs? Antistēs, Abbās.
Clēmēns
Antistēs, Abbās, Coenobiarcha, Monachus, Cōnciōnātor, Ecclēsiastēs.
Magister
Quae est vīs Ecclēsiastae?
Clēmēns
Eadem quae cōnciōnātōris.
Magister
Quid ergō est Cōnciōnātor?
Clēmēns
Ein Prediger.
Magister
Perge.
Clēmēns
Parochus, parochus.
Magister
Parochus, parochus: tenē bis labī? Sacerdōs.
Clēmēns
Sacerdōs, Diāconus, aedituus, sacra Virgō.
Magister
Cētera ubi sunt?
Clēmēns
Nōn iussistī plūra.
Magister
Haud recitāstī ut cupiēbam. Tū melius Dōnāte.
Dōnātus
Imperātor, Imperātrīx, Rēx, Rēgīna, Monarcha, Prīnceps, Dux, Comes, Barō, Dynasta, Hērōs, Hērōīna, sīve Hērōis, Praefectus, (4) ā cubiculīs, ā pedibus, ā pōculīs, appāritor.
Magister
Quī sunt istī?
Dōnātus
Die Kämmerling, die Lackeyen, die Kredenzer, die Stadtknecht.
Magister
Cape hās quattuor fīcūs, et cōnfestim (5) in ventrem absconde.
Dōnātus
Ut praecipis.
Magister
Sedēte suō quisque locō, et quae adhūc praescrīpserō, celeriter ac nāviter nōmina ēdiscite.
Lībērius
Etiam. Ut sapuērunt tibi fīcūs Clēmēns?
Clēmēns
Praeceptor, Lībērius mē irrīdet.
Lībērius
Commōvī.
Clēmēns
Nōn impūnē ferēs.
(1) exāctīs sīderibus: Exiguntur caelō expellunturque quodammodo stellae, cum sōlis lūce paulātim per caelum sē diffundente apparēre dēsinunt. Virg. 3 Aeneid. Iamque rubēscēbat stellīs aurōra fugātīs. Dīcitur etiam ab Ovid. 2 Metamorph. Lūcifer agmina stellārum cōgere, et caelī statiōne novissimus exīre. Propriē sīdus est quod Graecīs ἄστρον, stella, quod iīsdem ἀστήρ. Vide Macrobium in somn. Scīp. lib. 1 cap. 14.
(2) puerōrum flōsculī: Sīc appellant Latīnī, flōris nōmine vidēlicet, quod in rē quāque pūrissimum, pulcherrimum, praecipuum est. Cicer. prō Flaccō, flōs lēgātōrum. Prō Plānciō, flōs equitum Rōmānōrum, Philipp. 2, flōs nōbilitātis et iuventūtis. Ennius Cethēgum ōrātōrem nōmināvit flōrem illibātum populī. In Curcul. anus bibula, flōs, inquit, veteris vīnī meīs nāribus obiectus est. In Cistell. Quia adeō complēvī mē flōre Līberī. Cāsīn. Nisi hāc merāclō sē uspiam percussit flōre Libyae. Quibus locīs vidētur Plautus vīnum sīgnificāre, cuius nōn modo sapor palātō, sed etiam odor nāribus grātissimus sit. Īdem Cāsīn. Flōs poētārum. Catull. flōs iuvenum, flōs Gymnāsiī et decus ōleī, id est, luctātōrum, seu palaestrītārum. Sīc flōs aevī, flōs aetātis, flōs silīginis, flōs lactis, flōs cēnae, flōs flammae, et alia īnfīnīta. Apud Catōnem autem dē rē rūsticā cap. 88, flōs salis, est nītidus, candidus, optimus sāl: populāris autem sāl, sordidus, vulgāris, niger.
(3) mātūrius: Quid dīsserat super vocābulō, mātūrē Gellius, vide lib. 10 cap. 11.
(4) ā cubiculīs, ā pedibus: Latīnē variārum rērum ministrōs atque servōs sīc appellābimus. Ā commentāriīs, ab epistolīs, ā manū, ā ratiōnibus, ā sēcrētīs, ā libellīs supplicibus, ā studiīs, quālēs sunt hodiē paedagōgī, et quibus ūtuntur prīncipēs puerī ad ingeniī cultum domī ab ipsīs capiendum. Ūtuntur etiam praepositiōne, ad, īdem volentēs exprimere. Servus ad pedēs, canēs ad vēnandum, leōnēs ad frēna, custōs ad līmina, puer ad cyathōs, ad baculum. Dē quibus Turneb. lib. 3 cap. 23. Servus autem ad manum nōn est amanuēnsis, ut īdem sēmetipsum corrīgēns scrībit lib. 5 cap. 11.
(5) in ventrem absconde: Respēximus ad illud Cicer. 2 dē Ōrāt. in tractātiōne fācētiārum. Errās, inquit, Scaure: ego enim Māgium nōn cōnservāsse dīcō, sed tanquam sī nūdus nucēs legeret, in ventrem abstulisse.