Progymnasmata Latinitatis - Prōgymnasma Trīcēsimum Secundum

Ēn umquam⁽¹⁾ hōc dūrissimō et intolerandō servitiō exībō? In orbe terrārum nihil est mē ūnō aerumnōsius, nihil perdītius. Prō Deum atque hominum fidem: iam sextum annum in pīstrīnō Grammaticō mīserābiliter molō. Timaeum Platōnis, quō nōn esse quicquam tenebrīcōsius fāma tenet, celerius crēdō faciliusque caperem. Heus heus, cohibēte gradum: quō ambulātis vōs?

Ad gymnasiī Praefectum tendimus.

Quās ob rēs?

Dēpulsī sumus dē spē, ego Hūmānitātis, iste Rhētoricae: uterque praeteritus est ā Nōmenclātōre⁽²⁾.

Nōn igitur ego sōlus miser cum grege commīlitōnum meōrum: mē quoque (indignum facinus) exclūsērunt scholā Syntaxeōs. Ībō simul, et ēnītar exōrāre virum, ut miserēātur meī, cōnsiliaque meliōra capessat. Equidem sī centum annīs sēderō in lūdō Grammaticō, nōn plūs addiscam quam hōc sexenniō: omnēs bonae fēlīcitātēs adversantur et invident mihi.

Mē vērō Mōbile cum fīxō⁽³⁾ (quod illud Diī perdant) fēcērunt immōbilem, et tanquam in cruce suffīxērunt. Cūr tū, bone Lūcā, nōn ascendistī?

Dīc quibus in terrīs⁽⁴⁾: nam cūr vōs nōn ascendistis?

Perperam respondimus in examēn, male scrīpsimus.

Eōdem mē crīmine alligāvī, ut istī Triumvirī assevērant, quī doctrīnam nostram perīclitātī sunt. Tam dignus ascēnsū fuissem, quam alius quīvīs.

Neque nōs tam sumus rudēs et ineptī, ut nōn, sī minus ex iūstitiā, certē quidem ex līberālitāte et grātiā potuerint nōs illī Critīcī in scholās superiōrēs ascīscere: id quod ante hāc factum.

Nōn secus atque sī quaestiōnem inter sīcāriōs aut sacrīlegōs exercērent, et crūrifragium⁽⁵⁾ nōbīs perpetiendum esset, asperōs sē praebēbant et rigidōs. Aeacum, Minōa, Rhadamantum⁽⁶⁾ dē capitibus nostrīs iūdiciō dēcernere putārēs. Sed ipse Praefectus contrā tendit.

Salvēte adulēscentēs: quōrsum hīc adestis?

Reverende Domine, prohibitus sum aditū scholae Rhētoricae.

Quid nārrat Iōsēphus?

Ab Hūmānitāte reiectus sum.

Et Mārtīnus?

Ā Syntaxī.

Bene habet: sīc merebāminī.

Ā Domine, tuam fidem obsecr ō. Liceat ascendere.

Nōn perpendis quid contendās.

Sextus lābitur annus, cum sedeō in scholā Grammaticae: pertaesuit.

Nisi tū doctior Grammaticae fīās, adhaerēbis ad scamnum tuum ūsque ad annum sexāgēsimum. Tū similiter Iōsēphe, nec sequente autumnō Hūmānitāte dōnāberis, sī ad sēdulitātem nōn addideris vel plūrimum.

Atquī perpetuō discō, continenter in librīs versor, ūsque ad suprēmam lassitūdinem, dōnec dēfessus sim medullīs omnibus.

Scrīptiō et respōnsa hoc quam vērum dīcās dēmōnstrārunt. Mittō barbarismōs: referta et scatēns erat soloecismīs⁽⁷⁾ epistola tua: quod genus figūrae apud Lūcam quoque ēlūcēbat: apud tē, Lūcā, quī in Graecīs alphabētum⁽⁸⁾ nescīs, et neque solūtā, neque pedibus dēvinctā ōrātiōne cum ūllō eōrum quī ascendērunt comparandus es. Praecepta īnsuper nōn tenēbās, adeō, ut vix semel aptē responderīs.

Timor verba praepediēbat, quō paene exanimābar.

Scītum, et ignāvīs istīs ūsitātum: ignōrantiae culpam timōrī assignāre. Victōrēs illī profectō nōn timēbant: quia quae tū ignōrās, ipsī sciēbant, et ad pugnam suīs tēctī īnstrūctīque armīs prōcēdēbant.

Tuam clēmentiam precibus omnibus ōrō et obtestor, absolvat mē tandem aliquandō ab istā scholā: satis diū iam hoc saxum volvō: polliceor incrēdibilem dīligentiam in Syntaxī.

Ō tē incōnsultum, ō īnsipientem. Hoc labōrās, ut domum aedificāre tibi fās sit, nūllumque fundāmentum⁽⁹⁾ pōnere. Sīc faciunt omnēs, quī ad graviōra reconditiōraque studia adiungunt animum, cum leviōra vix prīmōribus labrīs attigerint: quodque in priōre cōnsequī scientiā dēbuissent, id sē in superiōre lūdō prōmittunt velle discere, nec stant prōmissīs. Adhūc vīdī nūllum, quī Grammaticae indoctus, eam in Hūmānitātis, Rhētoricae, Philosophiae, Theōlogiae aliārumque disciplīnārum officiīnīs didicerit. Quāre, Lūcā, nē impōnās tibi: nōn cōnsequeris quod cupīs.

Heu. At enim nisi audiēs, parentibus dare mē in cōnspectum nōn sustineō: effervēscent īrā, et stomachum in mē ērumpent.

Facesse, tūte hoc intrīvistī, tibi exēdendum est⁽¹⁰⁾. Commentāre, quō pactō illīs propitiīs et benevolīs ūtāre. Mea nihil interest: nec ob tuum incommodum abrogandae videntur commodae lēgēs gymnasiī, et aperienda fenestra discipulīs ad sōcordiam.

Ego, Domine, nōn audīvī omnia ā Magistrō, in quibus interrogābar.

Quid tē impedīvit?

Occupātiōnēs variae nōn sīvērunt mē tam frequentem esse in lūdō.

An tū subdūcere mē istīs dictīs postulās? Crēdibile est tēmetipsum tuā voluntāte coāctum, tibi interdum mandāsse negōtia nōn necessāria. Utcumque sit, danda fuit opera, ut etiam illa cognōscerēs.

Ā! Ā! mī domine Praefecte, sum pauper, vīvō aliēnīs sūmptibus, et nī ascenderō, āmissō Maecēnāte, litterīs et scholae cōgar multam salūtem dīcere.

Contrā torrentem nīteris. Dēdecorābis Maecēnātem, sī, quod petis, impetrābis. Nōn enim ille tē alendum suscēpit, ut nunc in hāc, paulō post in illā scholā truncus super lignum fessitārēs, vērum ut ērudītior semper tēipso effectus, eius postmodum ūtilitātibus, cum tempus vēnisset, commodārēs. Quod sī istās ratiūnculās probāverimus: haec aut illa nōn audīvī cum explicārentur: Maecēnās nōn mē posthāc dē suō alet: parentēs ē cōnspectū suō fugābunt: ex hōc erō dīligēns: iam multōs annōs hanc scholam frequentāvī: sī, inquam, hās similēsque ineptiās prō aptē conclūsīs epichīrēmatīs⁽¹¹⁾ recēperimus, iīsque permōtī, scholam ērudītiōrem aliquibus patefēcerimus, nūllum utīque in īnferiōribus relinquēmus. Quisnam status erit nostrae prōvinciae? Quae faciēs? In mē posteā culpa omnis trānsferātur: in mē redundet ista calamitās.

Patiāre tē flectī.

Nōlī, propter Deum, respuere ōrātiōnēs.

Immō sī fiant, quae vōs futūra afferitis, ad exemplum prōderunt multīs, fēlīciterque sapient, quī malīs aliēnīs sapient: et dum similia formīdābunt, ācrius sē studiīs involvent. Cūr Praeceptōrum vestrōrum paene assiduae cohortātiōnēs, obiūrgātiōnēs, istōrumque malōrum, in quae incidistis nunc, praedictiōnēs nihil apud animōs vestrōs umquam valuērunt? Ecce iam pretium fertis ob stultitiam. Aeque autem ūtile cēnseō scholīs nostrīs, vōs et similem vestrī turbam multārī hāc ignōminiā, quam aliōs vestrum dissimilēs, hoc est, industriōs et doctōs adulēscentēs cumulārī glōriā: utrāque nīmirum rē, ut aliquā Rēspūb. continentur. Quōcircā dēsinite, iam conclāmātum est: frūstrā operam conteritis. Auferte vōs domum: abscēdite hinc: molestī ultrā nē sītis: nihil novī dē vōbīs novō aliquō ēdictō sānciētur.

Dignāre misericordiā miserōs.

Cūr vōs ante vestrī ipsōrum nōn miserēbat? Quem modō amīcum invēniētis, cum vōbīsmetipsī hostēs extiteritis? Sēriō sapiunt Phrygēs⁽¹²⁾.

Sī post mēnsem idōneus fuerō, numquid nōn permittēs mē ascendere?

Sī.

Cōnābor manibus et pedibus, noctēsque et diēs obnīxē.

Ego etiam labōrem ac studium adhibēbō.

Nimium mīrīs modīs mīra prōdigia, sī tū āctum reddās ūnō mēnse, quod sexenniō nōn reddidistī. Magis istuc linguā percipiō dīcī, quam factīs crēdō fore. Nihilōminus, ut nē atrōcitātem meam accūsāre possītis, indulgeō spatium.

Quoniam ea condiciō istīs offertur, volō eam quoque accipere.

Tuī est arbitriī. Sed hoc ante vōbīs dēnūnciō, nōn plūs grātiae inventūrōs, quam nunc invēnistis. Praecipiam īnsuper Magistrīs, ut deinceps austērius vōbīscum agant, et verberibus ad discendum compellant magis quam hāctenus: sī forte haec ratiō ceu ā brūtīs animantibus nōnnihil possit extorquēre. Trahunt arātrum fortius bovēs, sī fodiāntur stimulīs: et sub onere ambulant celerius asinī, sī ipsōrum latera identidem percurrantur fustibus. Abīte unde hūc pedem attulistis, et rēbus vestrīs prōspicite. Quīn adhūc pauca attendite. Cicādae⁽¹³⁾ aestātis tempore cantīlēnīs assiduō sēsē oblectābant, cum formīcae, ut sunt prudentēs, ac nōn incautae futūrī bēstiōlae, ingentem farris acervum populantēs, magnīs operibus in cavērnās cibāria convēherent, quibus per hyemem victitārent. Forte accidit, ut trīticī grāna terrae hūmōribus pūtrēscentia cubīlibus exportārent, et ad sōlis radiōs dēsiccārent. Praeteriēns cicāda ōrat, utī alimōniam sibi dignentur ēsuriēntī impertīrī. Tum formīcae: Quid tū, inquiunt, per aestātem agēbās? Cūr tibi quod ederēs nōn collēgēbās? Ego vērō, subiēcit cicāda, nam eram ōtiōsa: canēbam mūsicē. Hīc arrīdentēs formīcae respondērunt: Sī aestāte cecinistī, hyeme saltā. Atque ita vacuam, ut vēnerat, inānemque discēdere coēgērunt. Nunc aestās est dum adulēscitis: quandō senēscētis, hyems erit. Ibī tum iūcundē et suāviter fruēminī, sī quid modō vōbīs scientiae peperēritis. Quod quia hūcusque omīsistis, ōtiō autem, ambulātiōnibus, lūdīs potius tempus trānsmīsistis, cum condiscipulī vestrī studiōsē ēlaborārint in litterīs, an nōn idem illī quod formīcae cicādīs, poterunt vōbīs exprobrāre? Ō Lūcā, ō Iōsēphe, ō Mārtīne, quī hāc proximā aestāte cecinistis, nunc chorōs dūcitōte. Haec in pectora vestra dēmittite, et ad frūgem vōs recipite. Verbum nōn addam: quīn vōs hinc āmoliminī.

Occīsissimus sum omnium quī vīvunt hodiē ūsquam gentium.

Quam nunc ego spem, quam opem, quod cōnsilium capessam? Nūllus sum.

Aerumnās Herculis superō aerumnīs meīs: nec quid mē nunc faciam sciō. Parum abest, quīn mē relinquat animus.