Progymnasmata Latinitatis - Prōgymnasma Septuāgēsimum Quārtum

Ubi tū aut morātus, aut vagātus es tamdiū?

Apud patruum erat quod trānsāctum redderem negōtium.

Quid narrās? quodnam negōtium?

Tua nihil refert: quārē dēsine percūnctārī.

Difficillimum crēditū: propter negōtium, ut dictitās, dīmidiātum pene diem illīc tē haesisse.

Propter aliud etiam.

Parcam exquīrere, quid fuerit illud aliud: sī ultrō aperuerīs, nōn invītē auscultāverim.

Bibliothēcam māximā impēnsā, librīs multīs, variīs, optimīs refertissimam, locuplētissimamque cōnfēcit.

Quid hoc autem ad tē?

Quid ad mē? Ō Antōnī.

Etiam, quid ad tē attinet, sī ille bibliothēcam comparāvit? An tū idcircō eam es adeptūrus?

Adipīscar sī vīxerō.

Iam volō mihi pandās hoc mystērium.

Audācter prōloquar. Cum dēfūnctus essem mandātō, quod ā patre accēperam, et rem absolūissem ut optāveram: adēsdum Cyrille mī, īnsit meus patruus, paucīs tē volō: manuque apprehēnsum in conclāve perdūcit, bene amplum, lūcidum, abundē īnstrūctum et ōrnātum.

Lūbīdō est porrō audīre: iūcundum aliquid māgnumque cōnsequētur.

Magis id dīcēs, sī audierīs.

Ergō narrā.

Vīsēbantur ibi in ōrdinēs dispositī librī per conclāvis latera: unumquodque habēbat octūplicem seriem: māiōribus ascendendō minōrēs semper māgnitūdine ac mōle succēdēbant, cum ipsa quidem ⁽²⁾receptācula seu lōculāmenta essent librīs prōportiōne intervallōrum respondentia.

Quam multōs dīvīnās fuisse?

Minimum tria mīllia.

Nōn aspernandus numerus.

Plūrimī īnsuper in acervō solūtī et rūdēs ex officīnā iacēbant. Cēterī dīligenter admodum compāctī: aliī tegumentīs seu involūcrīs erant ex albō coriō, aliī nigrō, aliī rubrō: quīdam membrānā candidā, et āridā modō pūmice polītā tegēbantur. Nōnnūllīs, praesertim grandiōribus, per quatuor utrīusque frontis angulōs ex orichalcō bullae umbilicātae cernēbantur affīxae. Claudēbantur hī uncīs aeneīs (clausūrās vulgō vocant) illī lōrīs sēricīs, aliī coriāceīs.

Quod genus scrīptōrēs?

Omne genus. Nam etsī patruus Iūris cīvīlis scientiam profitētur, attamen nōn in polītiōrēs duntaxat litterās praetereā, vērum etiam in Philosophiam, Medicīnam, et aliquantum in Theōlogiam studium trādidit. ⁽³⁾In Rhētoricīs et Dialecticīs excellit. Graecae linguae iam inde ā prīmā adulēscentiā sē perstudiosum extitisse affīrmāre solitus est: quam interdum sēriō quidem et ex animō, sed suāvī cum lepōre prōmittit sē mihi ⁽⁴⁾spōnsam cum lautissimā dōte relictūrum, hōs enim simul dē poētārum Latīnōrum Platōne versiculōs recitat. Nōn fugit prūdentissimum virum, mē eandem hanc efflictim dēperīre. Ergō quia omnem doctrīnam līberālem combibit, et opibus praeditus est, hinc tanquam cornūcōpiae librōrum possidet. Nec illī cōnfūsē locātī: vērum dispertītī in ōrdinēs certōs vīsuntur: hīc ad hanc, illīc ad aliam disciplīnam pertinentēs. Ad unumquemque vērō ōrdinem porrēctiōribus elementīs, seu litterīs cubitum longīs, ut iocātur Plautus, praescrīpta pendent lēmmata: THEŌLOGĪ, PHILOSOPHĪ, IŪRECŌNSULTĪ, ŌRĀTŌRĒS et HISTŌRICĪ, PHILŌLOGĪ, POĒTAE, GRAMMATICĪ. Adhaec quisque nōmen suum in tergō gerit: terga enim ostendunt intrantibus et aspicientibus, ut nūllō negōtiō quod quaerīs inveniās. Omnia deinde tam nitida et munda, ut in prīmīs obstupefactus, in paradīsum (ut nostrī loquuntur) tē iūrēs intrōgressum.

Per quem haec cūrat? Nam ipse, crēdō, hanc molestiam nōn subierit.

Puerum mercēde condūxit, prōmptum et impigrum, quī in singulōs diēs certā ac praestituā hōrā pulverem dē librīs dēverrit, cumque opus est, conclāve scōpīs pūrgat, et turbāta ac disiēcta quae sunt, rūrsum compōnit.

Quid ibi est extrā librōs?

Mēnsa cooperta tapēte viridī lāneō, plūteus, clepsydra, caeteraque supellex in litterās sēsē abdentium. Adde monumenta nōnnūlla antīquitātis, ut statuās parvās marmoreās, perquam artificiōsās, ut veterum Imperātōrum nummōs argenteōs, ut ⁽⁵⁾illūstrium pictōrum tābellās, ut mathēmatica īnstrūmenta et mūsica.

Quid postquam tibi dēmonstrāvit haec omnia?

Iuvat meminisse. Complexus mē: Tua haec erunt ūniversa, Cyrille chārissime, sī coluerīs studia litterārum, ut īnstituistī, nāviter: et quam exspectātiōnem tuī concitāstī, eam sustinueris. Nūlla mihi uxor est, ut vidēs, nūllus haerēs: tē hārum, quantaecunque sint, cōpiārum meārum ⁽⁶⁾haerēdem ex asse testāmentō scrībam nōminātim. Nōlī quaerere: ita sum hāc tam singulārī ac dīvīnā prōmissiōne affectus, ut ēbrius laetitia nesciērem ubi cōnsisterem.

Tam valdē hoc factō dēlectātum esse tē nōn mīror, nihil enim potuit fierī amantius, nihil dulcius.

Grātiās contrā agēbam immortālēs, pollicēbar montēs aureōs.

Heu, cūr ego quoque tālem patruum sortītus nōn sum? Ut nimium longē meīs tuae fortūnae praecēdunt?

Nōn cuivīs hominī contingit adīre Corinthum.