Progymnasmata Latinitatis - Prōgymnasma Quīnquāgēsimum Octāvum

Queritur Augustīnulus meus, sē in lūdō saepissimē abs tē vapulāre: quem quidem nōn mihi nārrāre somnia, ē flētū rubentēs oculī testantur.

Sī fīlius tuus iūstē vapulat, nōlī quaerere, rārōne an saepe.

Atquī nec iūstē vidētur caedī, nec moderātē: sed inīquē et inhūmāniter, sī tam frequenter. Nam cuī totiēs impōnendae sunt plagae, eī posteriōrēs semper grāviōrēs impōnuntur: ⁽¹⁾quae autem flagitia tam crēbra fīlius iste meus, probus utique et dīligēns puer admittere possit, nōn intellegō.

Amor caecus est, is facit, ut puerum meliōrem, et in discendō alacriōrem exīstimēs, quam ego experior cotīdiē. Ingenium sānē nōn deest illī, voluntās deest. Quod ad verberum atrōcitātem attinet, hoc tantum respondēbō tibi, mē adhūc intrā līmitem saevīsse: petōque ā prūdentiā tuā, ut mihi potius fidem habeās quam puerīs, quī levissimā dē caussā mentiuntur facillimē, et cum virgās ac verbera impēnsē ōderint, numquam iūstā animadversiōne pūnītōs sē cōnfitērī solent.

Quaesō, Magister, sine mē paucīs oppugnāre hunc mōrem vestrum caedendī puerōs, et sī possim, ⁽²⁾scēptrum istuc tuum, virgam, inquam, extorquēre tibi dē manibus.

Patiar equidem tē disserere adversum nōs quae lubet: sī tū etiam patī vīs, mē cōnsuētūdinem nostram tam antīquam, ūsitātam, et necessāriam dēfendere, quaeque mihi in mentem vēnerint contrā respondēre.

Optimum et aequissimum est, audīre vicissim quem accūsēs.

Clāvam Herculī hodiē numquam extorseris, futūrumque est, ut tū magis posthāc flagellum ad multandōs līberōs in manūs sūmās, quam mihi, ut id abiciam persuādēre contendās.

Tū fortasse ēloquentiā tuā cōnfīdis, quā mē supplantēs: ego vēritāte sōlā nītor, illam mihi comitem et adiūtrīcem adversus tē dūcō.

Auscultō, dīc virōrum optime.

Pulsāre puerōs, sīve id ā Magistrō, sīve ā paedagōgō, sīve ā parente fiat, dēfōrme est: quoniam mancipia et bēstiae, quae aliter ad officium faciendum addūcī nōn possunt, nōn ingenuī, et fīliī, teneraeque aetātis alumnī, et discipulī verberibus sunt urgendī. Animum līberālem plagae servīlem īnfrāctumque efficiunt, quī dum omnia timet, nihil audet eximium, sequiturque dēsidia et inertia, quibus corpus quoque ēlanguēscit atque cōnficitur. Similiter puerīs immoderāta sevēritās, ut novellīs stirpibus nimia siccitās nocet. ⁽³⁾In equulōs, et vitulōs calcāribus, stimulīs, verberibus nōn ūtimur: cūr in puerōs ūtimur? Quīn et adultī bovēs, sī ācrius stimulīs subīgantur, iuga persaepe dētractant, et frēnōrum iam patientēs equī, sī crēbrius verberentur, percontumācēs, pavidīque, blandā autem manū attrectātī, generōsī et audācēs redduntur. Inter canēs item iī nōbiliōrēs, quōs blanditiīs, et licentiā quādam excurrendī potius, quam minīs et verberibus vēnātōrēs ēdūcārunt. Simile quiddam in hominibus accidere crēdendum est. Contrā vērō in asinōs, quoniam abiectissimae nātūrae, pigerrimaeque animantēs sunt, sī ex iīs ūtilitātem capere studēmus, fūstēs et flagella solēmus expedīre. Sīc prōrsus agrestibus et vīrīlibus ingeniīs faciendum, quōrum vitia nōn ut frondēs tenerae stringendae, sed ut spīnae et rubrī penitus succīdenda sunt. Quid, quod multa vapulantibus dictū dēfōrmia, ac māximae verēcundiae futūra vel dolōre, vel mōtū solent accidere? Haec porrō nōn ideō dīxerim, quod exīstimem solūtam ac līberām puerītiae ad omnia voluntātem esse oportēre, neque ūllam ipsī poenam irrōgandam, quam ad dēlicta nimiō plūs prōpēnsam et lūbricam esse nōn mē fugit: sed ut mītis quaedam et moderāta poena, cum iūdiciō prūdentiāque, tanquam lēne medicāmentum ad ipsius cūranda vulnera morbōsque sānandōs adhibeātur: quō fiet, ut longē melius, longēque facilius ā suīs vitiīs ad studium amōremque virtūtis trādūcātur, neque Magistrōs odiō prōsequātur ut carnificēs: sed amet ut parentēs. Possit igitur nōn stultus lūdimagister, sī quid bene fēcerint puerī, aliquandō commendāre: sī quid errāverint, dissimulāre: nōnnumquam blandē ēmendāre, et cum laudātiōnibus castīgātiōnēs permiscēre, mūnusculīs etiam et crūstulīs interdum eōs ad dīligentiam allicere: celebrāre eōs quī probitāte et scientiā clāruērunt, dētestārī autem, quī velutī mūta pecora vītam silentiō trānsiērunt. Condiscipulōs item peccantēs cōram ipsīs reprehendere, et rēctē facientēs praedicāre, mīrum in modum prōdērit. Hīs ego similībusque modīs plūs profectum īrī apud adulēscentulōs putārem, quam atrōcibus minīs assiduīsque verberibus. Nōn nescīs quid Terentius tuus quōdam locō sentiat: Pudōre et līberālitāte, inquit, satius esse crēdō retinēre līberōs quam metū. Nec Plūtarchī auctōritātem contemnīs, cuius verba meminī ē libellō dē īnstituendīs līberīs. Nōn verberibus aut contumēliōsā tractātiōne, sed verbīs et adhortātiōnibus ad līberālia studia puerī addūcendī sunt. Torpent enim et abhorrent ā labōribus, partim ob dolōrēs plagārum, partim ob contumēliās. Apud ingenuōs laudātiōnēs vituperātiōnēsque plūs valent: illae ad pulchra incitantēs, hae ā turpibus arcentēs.

Plūrana tenēs memoriā?

Etiam, haec enim sequuntur ibīdem. Alternīs porrō incrēpātiōnēs et collaudātiōnēs sunt adhibendae, ut et cum exultant animī, reprehensiōnibus etiam ad pudōrem redīgantur, et cum dēiectī sunt, rūrsus laudibus ērīgantur. Imitandaeque in hoc genere nūtrīcēs, quae īnfantēs cum ad flētum prōvocārunt, rūrsum ut cōnsōlentur mammam praebent.

Mīror tē patrem nōn paternē, sed māternē fīliī caussam agere, et esse animō tam indulgentī in puerum; nec illud etiam ex eōdem auctōre addūcere voluisse, quod iīs quae recitāstī proximum est: Vīdisse sē, ait, parentēs, quibus nimius amor in caussā fuerit, nē vērē amārent. Sententiae tuae in speciēm gravī et prūdentī commūnis omnium gentium cōnsuētūdō reclāmat, et sapientēs hunc modum caedendī puerōs plānē suādent, et sacrōsānctae litterae, quārum apud mē nōn paulō māior quam omnium poētārum, ōrātōrum, philosophōrum est ad persuādendum vīs atque auctōritās, nōn ūnō locō virgārum, flagellōrumque meminērunt. Quī dīligit fīlium suum, assiduat illī flagella, ut laetētur in novissimō suō. Curva cervīcem eius in iuventūte, et tunde latera illīus dum īnfāns est, nē forte indūret, et nōn crēdat tibi, et erit tibi dolor animae. Quī parcit virgae, ōdit fīlium. Stultitia collīgāta est in corde puerī, et virga disciplīnae ērādicābit eam. Nōlī subtrahere ā puerō disciplīnam: sī enim percusseris eum virgā, nōn moriētur.

Obruis mē testimoniīs.

Quid sī nūllum omitterem? Magis id dīcerēs. Itaque D. Augustīnus in librīs Cōnfessiōnum, quod socordior esset in discendō, sē vapulāsse, idque sibi prōfuisse nārrat. Apud Lacedaemoniōs vituperātiōnem subībat pater, sī fīlium ā Magistrō percussum et conquerentem nōn iterum percussisset. Quod sī hoc saeculō valēret, melius forsitan āgerētur cum Rēpūblicā tam perditam ac rebellem iuventūtem nōn habērēmus: nec tot facinorōsī atque pestīferī cīvēs exsisterent. Persuādēre sibi omnīnō et parentēs, et praeceptōrēs dēbent, nisi prīncipiīs anteverterint, puerōsque flexerint, dum flectī possunt, fore, ut aliquandō ex iīs dolōrem ingentem capiant, ā quibus gaudium voluptātemque exspectābant: et id est quod sanctae Scrīptūrae ōrācula vāticināntur. Caeterum istā verberātiōne ūtendum est moderātē, nec quāvīs, etiam levissimā dē caussā, nisi sī frequenter committant, quamvīs in rē levī: vitiōsa enim cōnsuētūdō contrahitur, et ā parvīs dēlictīs nōn pūnītīs ad māiōra fit prōgressiō. Submōvendī meō quoque iūdiciō ā scholīs quī verberandō voluptātem sentiunt, omnemque culpam capitālem faciunt: nec magis parcendum puerīs quam canibus exīstimant. Cavendum etiam, nē īrātī quemquam plagīs multēmus: īra quippe mediocritātem servāre nōn potest: et nē caput, caeterāsque prīncipēs ac vītālēs hūmānī corporis partēs laedāmus, unde valētūdinī incommodum generētur. Sī quis erit tam līberālī ingeniō, ut litterās et virtūtem ultrō dīligat, verēcundus, māiōribus oboediēns, labōrēs nōn recūsāns, aliquandō tamen peccāns (quis enim vel sapientissimus numquam ūllā in rē offendit?) hic blandē, et dulcī quōdam modō corrigendus erit, nē ad īrācundiam prōvocētur, et pusillō animō fiat. Sī quī vel reprehensiōnibus, vel verberātiōnibus, magis, tanquam saxa indūrēscant, iīs pulsandīs supersedendum est. Quamobrem nōn est interdīcendum Magistrīs hoc poenae sūmendae genus: sed sī per sēmētipsōs nōn vident, admonendī sunt, ut modum servent, sciantque et quibus, et quandō, et quantum poenārum īnflīgendum.

Obstrūxistī mihi ōs: servā īnstitūtum tuum. Sī in posterum puer meus dē tē questus fuerit, Lacedaemonius illī fiam: iterum verberābō, ut conquerī dēsinat: et cum mē approbāre sciat quidquid tū fēceris, sī effugere verbera concupīscat, cupidius ad studia sua incumbat.

Tālī patre nihil laudābilius.