Praetextāta Latīnē Loquendī Ratiō - Prōgymnasma Vīcēsimum Nōnum

Ubi resciī⁽¹⁾ tē adversā valētūdine tenērī, Diomēdēs, prīmō perīnfīrmē mē habitum profiteor: tum postquam adiī, atque ex colloquiō tuō cognōvī nihil perīculī esse, sed ē morbō tantum molestiam ac incommoditātem tē percipere, satis factum animō meō dūcō, placātusque et alacris factus sum.

Habēs grātiam, quod mē adiērīs: accēpit mihi κατ᾽ ὄναρ tua praesentia, nam ex aegrōtantiī molestia officium hoc pergrātum sēnsī, mihique satis signum amōris tui fuit.

Nōn dubitō, quīn sub umbram ex fervōre et incommoditāte sōlis sē recipere cupiēbās: videōrne porrō molestus, sī tantisper cōnsīdō et sermōnem contrahō tēcum?

Minimē, ut saepe antehāc nōn gravātus sum tē audīre, ita et nunc multa cum voluptāte exaudiam.

Nōstī quantum ad bonam frūgem prōvehendōs mē iuvandōsque puerōs cupidus sim. Nostrī autem temporis ludum, sī vel prīscīs cōnferās, vel cum Quīntīliānī, Plūtarchī, aliōrumque scriptīs dē ēducandīs īnstituendīsque līberīs⁽²⁾ comparēs, dēterrimum valdē dēprehendēs. At bonōrum adsit in promptū cōnsilium, adiutōriumque, ut tandem aliquandō publica haec calamitās arcēre possit. Quod mihi tū maximē vidēris praestāre: quod amantī ērudītiōnis et multōrum auctōrum lēctiōne pollentī sis, atque illud, quod vel inde coniectō, quod tam cōpiōsē tam plenē tam grāviter, ac tam benignē nūper dē dīscendī ratiōne loquī audīverim.

Agam ergō tēcum ἐπιεικῶς, nōn superbē, ut apud Plautum lēnō ait: Neque dēspiciō tē, neque contemnō, neque dēfraudābō. Quid illud ergō, quod mē rogēs valdē percupiō cognōscere, nam ex vultū tuō vidēbar collīgere, tē aliquid ā mē petītūrum.

Nūllam in rē ergā tē līberāliōrem sānē aut facilem cupiam, quam tē mihi ergā hās studiōrum ratiōnēs exhibēs. Sollicitārī mē et excitārī ab amīcīs meīs, ut quōsdam puerōs ērudiam, nōn tē fugere potest: hoc factūrus sum, et quidem animus est, ut hōc ita facere queam, quōmodo sānē optimō fierī opus sit. At cum dēficiam et meā mē dēstituant studia et ratiōnēs, ratiōnēsque docendī, prāvaeque turmae et magnae difficultātēs paedagōgiae⁽³⁾ occurrunt, quārē vehementer mihi opus est alicuius magistrī prūdentis et experientis praeceptīs et dēcrētīs. Vellem ergō, sī tibi nōn incommodum esset, aliqua dē his quae partem docendī artem summam sunt, mihi communicārēs.

Iam intellegō quid dēsīderēs. Hanc petītiōnem tuam, cum facile exaudīre possum, tum maximē nōn cōgnītam mihi esse dēbet. Sed quōmodo hoc fīet? Nam variē dictārī posset et etiam diffūsē: quae ut prō suā bonitate ac vīribus tractārem, ad multōrum dierum spatium sī occupārer, fortasse vix sufficerem. Magis acciperet haec eā parte, quae magis est ūtilis et nōta, magis ad ūsum.

Tenēs iam quid velim. Cum ēvolueris autem plūrium dē docendī ratiōne commentāriōs, nōn dubitō quīn praeclāra quaedam istius generis in adversāria tua congesseris.

Saepe ac multum lēgī quōs dīxtī librōs, et Germānīs nostrīs haud vulgārem laudem impertiendam dūcō, quī ad amplificanda, ōrnanda, et prōpaganda disciplīnārum studia, istiusmodī volūmina cōnscrīpsērunt. Invēnī quās dēsīderās lēgēs, bonās, mīrificeque frūgiferās.

Rēs igitur mihi iam in vadō⁽⁴⁾ et animō esse ōtiōsō licet.

Licet vērō, mī Philopone.

Sī mē tantum amās, quantum profectō amās, aut ubi eās legam indica: aut exscrīptās, abs tē mihi dēscrībendās dā: aut sī memoriae mandāvistī, recitā.

Hoc malō: recitābō, et nihilōminus posteā per amanuēnsem meum scrīptās tibi trānsmittam. Ego vērō, quemadmodum ad Lūcilium scrībēns dē sē profitētur Seneca, omnia cupiō in tē trānsfundere, et in hōc gaudeō aliquid discere, ut doceam: nec mē ūlla rēs dēlectābit, licet eximia sit, quam mihi ūnī scītūrus sim. Sī cum hāc exceptiōne dētur sapientia, ut inclūsam teneam, nec ēnuntiem, reiciam⁽⁵⁾. Nūllīus bonī sine sociō iūcunda possessiō est.

Quid ad istam hūmānitātem addī potest? Sed dē modō ut placet, ego ad audiendum sum parātissimus.

Sapientiam ā nūmine assiduissimē efflāgitantō: interim ita labōriōsē discuntō, ut sī ā sēdibus aethereīs nihil expectent.

Doctōrem nōn secus quam parentem coluntō.

In lūdum, quoad fierī poterit, sērius nē ingrediuntōr: ante tempus sī possint adsuntō.

In gymnasiō modestē cōnsīdentō, idque tantum aguntō et cōgitantō, cuius caussā locum petessunt.

Nē dormiuntō, nē fābulantōr, nē nūgantōr, nē contenduntō, nē ūllā ratiōne doctōrem perturbantō.

Quotīdiānam Magistrī auscultātiōnem prīvātō studiō anteponuntō: ac nisi summā necessitāte, nē semel absuntō.

Verbīs ac sermōne cum Magistrum, tum scrīptōrēs optimōs quī explānantur effingere studentō.

Sī quid haud probē percēperint, aut sī dē quō dubitāverint, Magistrum adeuntō, interrogantō, cōnsuluntō, pudōrem rūsticum⁽⁶⁾ exuuntō.

Quae retinēre memoriā, cum audiunt, nequīverint, chartīs mandantō.

Quae commodē calamō annotāre nōn potuerint, cum prīmum domōs repetīverint, suīs locīs scrībuntō.

Ā scholā dīgressī, nē statim omnem rērum audītārum cūram et cōgitātiōnem abiciuntō: tempus aliquod iīs tacitē revolvendīs, aut cum aliō cōnferendīs cōnsūmuntō.

Nisi cum liber īnspiciendus, aut scrībendum est, aurēs atque oculōs in praeceptōrem dīriguntō.

Mihi gaudeō, quī tē ad istās adeō iūstās lēgēs mēcum commūnicandās indūcere potuerim. Nunc illās audīre aveō, quae magis domī ūsum habēre videantur.

Quod hodiernā lūce discī potest, in crāstinum nē differuntō.

Nēve ērudītōs sē exīstimantō antequam sint, nēve plūs quam sint.

Aureum praeceptum, et in templō Delphicō scrībendum⁽⁷⁾. Venit in mentem illius, Senecae an Plīniī? (neque enim satis recordor auctōris, immō iam recordor, Senecae, lib. dē Trānquillit. animī.) Multī ad sapientiam pervenīre potuissent, nisi sē pervenisse putāvissent. Sed nōlō cursum istum impedīre.

Tempore nihil pretiōsius; proinde nē qua pars illīus sine frūctū effluat prōvidentō.

Diem in certās hōrās partiuntor, et quid quāque hōrā faciendum sit, certum ac dēfīnītum habentō.

Antelūcāna opificum indūstriā vincī sē nē patiuntor.

Dēmosthenīs hoc est⁽⁸⁾, cuius vigiliae cui nōn sunt audītae?

Et illius dictī itidem recondantōr: Aurōra Mūsīs amica⁽⁹⁾.

Longiōribus, implicatiōribusque studiīs honestam hāc līberālem recreātiōnem intermīscentō.

Ā mēnsā ad librōs post intervāllum redeuntō: nocturnō studiō temperantō: valētūdinem nē offenduntō.

Praeter labōrēs ā Magistrō imperātōs, aliōs sibi imperantō.

Multa et multum scrībuntō, chartīs et ātrāmentō neu parcuntō.

Quōs librōs Ecclēsia Cathōlica⁽¹⁰⁾ impietātis levitātisque damnāverit, aut Magister improbārit, eōrum lēctiōnem ceu pestilentiam fugiuntō: ista enim occidit corpus, at illī animōs.

Hārum Philippōne lēgum memoria suppetēbat. Sī quās praetereā requīrēs, ante vesperam faxō optāta cōnsequāre ex iīs schedīs, quās per servum ā manū ad tē missūrum prōmīsī.

Quibus verbīs tibi grātiās agam nōn reperiō. Fēcit hic diēs et congressiō ista mē nōn paullō doctiōrem.

Numquid aliud ā mē vīs in praesentiā?

Nihil sānē: aliās inter nōs agēmus, dē quibus agendum cēnsēbimus. Valē, et īnfīrmitātem istam valētūdinis intentiōre studiō vexāre nōlī.

Egomet sum proximus mihi⁽¹¹⁾, nōn mē discendō ad mortem dabō, nē frūstrā sīs.