Praetextata Latine Loquendi Ratio - Colloquium Trīcēsimum Quārtum

Exspectātus tandem atque grātus nōbīs est dulcissime Gerbrandē tuus adventus. Abfuisti bene diū. Diūtissimē tē passus es dēsīderārī. Crēdō, sī diērum numerum bene subdūxī, et ad calculum vocāvī, plūs mēnsem hinc abfuistī. Imō nōbīs vidēmur dīmidium annī et eō plūs tē caruisse, tantum nōs tenuit dēsīderium tuī.

Rīdēs atque lūdis, aut sī sēriō et ex animō loqueris, errās et falleris. Subdūctiō tua vēritātī parum respondet. Calculus tuus errat. Abaculus tuus dēlīrat. Vixdum vestrīs mē cōnspectibus subdūxī, nī fallor, vixdum hinc exulāvī duās hebdomadās. Imō vixdum hebdomadīs dīmidium mihi videor abfuisse.

Facile crēdō. Nam ubī amoenum et volupe est esse, ibī tempus quantum vīs longum vidētur breve. At ubī pertaedet esse, ibī nūllā arte tempus fallere possumus, quīn saepe hōra nōbīs videātur diē longior. Hoc ipsā recomperimus quotīdiē. Sī tibi longē aliquō sit īnsistendum iter, modo comitem habeās, quī fābulārum et novitāte et lepōre continentī, taedium itineris laevāre nōrit, longinquae profectiōnis molestiam vix sentiās, vixque dēfatīgēris. Nam dīcī solet, facundus comes in viā prō vehiculō est.

Vērum est quidem quod dīcis. Caeterūm nōn ob id, quemadmodum ipse arbitrāris, mihi vīsum fuit tempus breve, quod in patriā mihi quotīdiē sit lūsum et geniō indultum, sed quod multa perlēgerim, quōrum nōn sit mihi hīc per quotīdiānī studiī occupātiōnēs facultās legendī. Hīs ita oblectābar, ut nimis angustum mihi vīsum fuerit tempus.

Istud vērō faciēs tua pulchrē loquitur. Redīstī nōbīs scīlicet ita ēmāciātus atque exhaustus, ut propemodum monogrammus aut sȳphar videāre.

Rīdēs et nimis uncīs nāribus indulgēs. Nōn sum quidem, fateor, dēcolor, vesculus, aut studiō cōnfectus, sed satis bene habitus atque obēsus. Vērum, ut nōris, quibus iūcundum et amoenum est studēre, eōs nōn exhaurit studium, nōn cōnficit, sed potius reddit habitiōrēs corpulentiōrēsque, quemadmodum et glīrēs somnus. At quibus nōn est studium cordī, eōs torquet, afficit, extenuat, macerat.

Crēdat Iūdaeus apella. Quaere cuī fidem faciās istīus reī. Istud persuādē quibus caput sit vacuum cerebrō, quibusque nē mīca quidem sapientiae, mihi persuāseris numquam. Istud mihi nōn persuādēbis, nē sī persuāseris quidem, nē sī vel ipsa sīs Suādēla, vel Cicerōne facundior ipsō. Facilius tibi fidem habuērō sī persuāseris Mercurium esse īnfantem, aut Iovem orbum, aut Crētēnsem mare nescīre, aut āera findī arātrō.

Sī verbīs meīs fidem nōn habēs. Sī tibi verba mea fidem nōn faciunt. Sī verba mea videntur nōn vērīsimilia neque fide dīgna. Sī dictīs meīs standum nōn putās. Sī verba mea nōn merentur apud tē fidem, expiscāre atque scīscitāre ā quibus vōlēs cunque, praesertim quī nōbīs sapientiā praestent, nisi stent ā mē, mēcumque faciant, nisi verbīs meīs astipulentur, subscrībant, et assentiantur, nisi dictīs meīs accēdant et calculum adīciant, nisi pedibus in sententiam eant meam, nisi verbīs atque rē mihi concinant, quidvīs damnī faciam aut feram, mereās tibi ā mē quidvīs, mulcter quantī quantī vōlēs.

Tantī certāre, tantumque vel lucrī vel damnī facere nōn postulāmus. Neque enim est operaepretium, neque rēs tantī momentī, nec tantī ponderis. Sed potius aliō vertāmus sermōnem. Cum nūper reversus in patriam, paternārum aedium līmen contingerēs, et iam ingressus essēs, quidnam reī tibi maximō erat gaudiō? quā rē maximē gaudēbās? quid tē praecipuā afficiēbat laetīciā? quā rē plūrimum laetābāre?

Quod offenderem parentēs adhūc sospitēs, incolumēs, sānōs, fīrmāque et prosperā valētūdine, ac secundā fortūnā semper ūsōs.

At cum rursus illud nātāle solum quod suā dulcēdine cūnctōs dūcit, et immemōrēs nōn sinit esse suī, linquerēs et excēderēs, quid potissimum trīstābāre? quae rēs tibi maximum dolōrem flētumque ciēbat? quidnam tē plūrimā afficiēbat, torquēbat, cruciābat trīstīciā?

Nihil admodum. Fateor quidem nōn esse iūcundum, sed magis trīste et flēbile, paternīs cēdere lāribus, et suī amantissimōs dēserere parentēs, atque adeō dulcius esse in patriā cum amīcīs versārī; quam peregrē inter ignōtōs exulāre. Vērum studiī, litterārumque, quō dēsīderiō teneor et capior amōre et ardōre agor, tālem mē fēcit exuere mentem, tālēsque mihi ex animō ēximpsit et excussit affectūs.

Dīligentiae et studiōrum sēdulitātis, ut audiō, laudārī postulās, quod totiēs tuum studium dēpraedicās. At tālem hinc nōn reportābis laudem, cum meō iūdiciō nūllam dum sīs meritus virtūte corōnam, licet ipse aliud et dīcās et amēs audīre. Quaere peregrīnum. Mihi intus et in cute nōtus es. Ipsa enim rēs mihi bene perspecta loquitur, tē nōn studiōsum: cum frequentior sīs in sphaesterīō, rārior in Mūsaeō, quandōcunque hīc nōbīscum agis. Saepius es in arēnā lūsōriā quam litterāriā. Es alpha et ω, puppis et prōra, prīmus atque postrēmus in arte lūdendī. Lūdentium semper es prīmicērius et antesīgnānus. Id quod certō est argūmentō, studium tibi litterārium nōn esse admodum cordī, dīcās tū quidlibet.

Tū tuō pede mētiris omnēs. Nam quō tē, eōdem et mē suspicāris labōrāre morbō. Nōn eōdem, ō bone, iactāmur malō: nōn eōdem tenēmur morbō. Tibi numquam venītur in sphaeristerium, nisi lūdendī grātiā. Ego cum in sphaeristīcā versor arēnā, subinde carmina condō.

Ō artifīcem versuum condendōrum. Salvē vērō poēta. Sī quid Sophoclēum pangās, fac, ōrō, opus appareat. Nē thēsaurīs istīs incubēs clausīs. Cōnfer in medium, ut tēcum fruāmur ūnā omnēs ingeniī tuī dulcissimā foetūrā. Dēgūstem ōrō vel ūnum versum tuō Mārte nōbīs compositum. Videam specimen aliquod. Indulgē videndum epigramma aliquod. Cūrābō sūmptibus et expēnsīs meīs excūsum et in mīlle trānsfūsum exemplāria, atque in lūcem ēditum. Indīgnum est enim, ut tantum opus tenebrīs obrūtum lateat.

Videō quid sit: assectās viam, quā mihi īnsultēs, quā mē tuīs contumēliīs petās et lacessās. Amās altercārī: gaudēs rīxīs: postulās mēcum vēlitārī et rīxārī dē lānā caprīnā. Quaeris ānsam mēcum rīxandī. Valeant quī dissidium volunt.

Ehō quid istud? Sīccine subterfugis hinc, nōn prius mihi valē dictō? Quid tē subitō prōripis hinc, nōn prius mihi precātus salūtem? Sīccine tē mihi subdūcis, nōn prius mē valēre iubēns? Sīccine mē mediō sermōne relinquis inepte, nōn prius valēre iussum? Sīccine mihi tē subterducis et subrēpis īnsciō, nec prius salūtātō aut valēre iussō? Quō facessis hinc, antequam mē iussēris valēre? Eia, ō bone, excandēscis et es īrātus? est tibi factus stomachus? est tibi mōtābilis, quod ita mussitāns abīs, quasi dēmissīs auriculīs ut inīqvae sortis asellus? Quid in fermentō iacēs, quod dīcitur? quid mordēs labra? quid stomachāre? Ten' verba mea commōtum reddidērunt? Sunt mihi vēla ōrātiōnis vertenda, et blandius est loquendum, videō, nē hominem īnfēnsum, amārulentiā verbōrum quasi fūste abigam. Hēus tū es tam paucōrum hominum ut iōcīs pariter ac sēriīs tē accommodāre nōn nōris? ut servīre nesciās scaenae? Quis tē congerrōnem postulet? Crēdidissem tē omnium hōrārum hominem: id quod nunc iam secus experior. Nōn nōstī ioca, quibus sum ūsus, animō aequō et accipere et ferre? Lūdōs et dēliciās faciēbam.

Istuccine lūdere et iocārī est, splendidīs hominem mendāciīs onerāre, et amārīs atque prōtervīs sālibus fāmam hominis obscūrāre et laedere? tam sinistrē loquī? tam inīqvīs hominem conviciīs incessere? tam amārīs aspergere dicteriīs? ita calumniārī quempiam et dēdecōre afficere? Crīmināris mē assiduiōrem atque strēnniōrem in palaēstrā esse lūsōriā, quam litterāriā, mē prīncipem esse et antistitem in rē lūdicrā, in litterāriīs vērō studiīs nōn item: mē inter prīmōrēs et prīmātēs lūdentium esse, at vix inter studentium postrēmōs: mē in lūdendō esse prīmitium et optimātem, nōn itidem in studendō: mē prīmāriō esse locō et prīmās obtinēre in lūdendō, in studendō vērō vix postrēmās. Quod mihi impingis crīmen, istud nōlim ā parentibus meīs aut aliīs necessāriīs audīrī. Istud tuum Hippōnāctēum praecōnium, quō mē prōsequeris, ad parentum meōrum aurēs permānāre nōlim. Crēderent rem sē habēre sīc.

Istud sī crēderent, nē lātum quidem ungvem ā vērō discēderent: nōn tōtō, quod dīcitur, coelō aberrārent.

[Litigant, sed tandem reconc iliantur]

[Ōrātiōne longā dē variīs negōtiīs ūtitur]

An tot sustineās et tanta negōtia sōlus,
Quantīs vix labor Herculeus sit pār obeundīs?
Rēs Ītalās sī armīs tūtāris, mōribus ōrnās,
Lēgibus ēmendās: in pūblica commoda peccēm,
Sī longō sermōne morer tua tempora amīce.

Rīdēs tū quidem: attamen ego stringor necessitāte tam inēvitābilī, tam inexcūsābilī, tam inexsuperābilī, ut sī monarcha sim tōtīus mundī, et proeliō iam nunc internecīnō et inexpiābilī affilīcter, omnibus postpositīs oporteat huic ūnī succumbere morbō. Quīn et ipse, sī vel noctū profundum et trānquillē dormīrēs, vel interdiū interessēs epulō splendidissimō, et hoc forte negōtiō vocārēre, vellēs nōllēs, obsecundārēs et obsequerēris oportēret.

Olfaciō quid sit. Alvī parturientis tē foetūra premit. Inēluctābile tē ventrīs gravat onus. Ventrem geris mātūrō pondere gravem. Gravāris alvī dēiciendae foetū. Nihil enim sciō aliud quod sē praebeat ita implacābile et inexpiābile, atque alvus nimis saburrata foetaque. Ingēns tēlum necessitās exōnerandī ventrīs. Diomēdeā necessitāte premimur, quandō alvus mātūrō cibōrum foenore gravida parturit. Necessitās alvī urgentis est inēluctābilis.

Rem ācū tētigistī. Dīgnus es cuī tōtum cēdat in mercēdem, quicquid vel nunc exclūsūrus sum, vel aliās excūsūrus excrētūrusve, quod tam pulchrā et certā coniectūrā meī ventrīs foetūram, alvī meae partum assecūtus es.

Apage, istās epulās tibi met ipsī servātō, et sale condītō, nē corrumpantur.