Praetextata Latine Loquendi Ratio - Colloquium Trīcēsimum Prīmum

Hēus Nicolae, quid age succīsīvīs hīsce et fēriātīs stat facere hōrīs?

Quid es author faciendī? Quid faciendum suādēs?

Nesciō quid tibi sim author, quid suādeam. Quid sī lēgitimīs et ōrdināriīs solūtī studiīs, tractēmus extrāōrdināria aliqua, nōn minus forte nōbīs ex ūsū futūra, quam quae sunt ōrdināta, et ā praeceptōribus praefīxa?

Placet, faciāmus quod iubēs. Tuae libīdini nōn adversābor, modo ex rē nostrā fuerit, quod iubēbis.

Quid sī faciāmus perīculum, quantum prōmōverīmus in Latīnae facundiae studiō? et quid extemporālī dictiōne valeāmus? quid ex tempore dīcendō praestāre queāmus?

Quō pactō vīs istud perīclitēmur?

Sūmāmus aliquod thēma, nisi tū aliā et meliōrī sententiā teneāris, quod contendāmus in variās quasi Prōtea quempiam mūtāre formās, variīs ēloquī latīnī convēstīre schēmatis, variō cultū induere prō suā quisque ingeniī dexteritāte et prōmptitūdine.

Perplacet. sūmāmus. Nihil recūsō. Nihil dētrectō, quod modo studiīs nostrīs sit frūgiferum futūrum, quod nostrās Camoenās exōrnet et locuplētet.

Sine dubiō exōrnābit dītābitque.

Sed quōmodo certābimus? Cuī nostrum prior ceciderit loquendī prōvincia, vīs ille suīs partibus continentī dictiōne perfungātur, dōnec frīxerit, et verbīs dēstituātur, ut ubī trādiderit alterī suam lampada dīcendī, tum dēmum nōn liceat sibi, sī quid praetereā in mentem vēnerit, prōmere et in medium afferre: an māvīs alternīs vicibus ūtāmur, per vicēs loquāmur?

Alternīs dīcāmus. Amant alterna Camoenae. Alioquī sī istō modō, quō tū dīcis, agendum foret, ut postquam alter suō dīcendī mūnere dēfūnctus esset, tum dēmum alter loquendī prōvinciam susciperet, et dictiōnis suae prīncipium iaceret, mallem mihi priōrēs dīcendī vicēs obtingere.

Rēctē dīcis, loquāmur vicibus, vicissim agāmus, ut sit utrīusque sors aequa.

Sī vidētur, dēsūmāmus hoc in aliam et aliam faciēm trānsformāndum: Mūsicam docet amor. vel sī māvīs, hoc Paupertās sapientiam sortita est.

Neutrum recipiō. Neutrum arridet.

Quī dum? Quid ita? videntur tibi haec aliīs graviōra, et trānsformātū difficiliōra, quae Cerberī īnstar, omnem Heterōseōs et Enallāgēs lūcem reformīdent?

Ista mē ratiō nihil movet. Possunt ista sine dubiō varium induere cultum, variīsque exōrnārī colōribus, sī tentāre velim. Vīs dīcam, quid suspicor? Tū mihi vidēris ista praemeditātus mē nihil praemeditātum quasi Canthērium, quod dīcitur, in fossā prōvocāre. Prōvocēmus potius eques equitem in apertum campum, et paribus congrediāmur armīs. Prōpōnam potius ego nōbīs thēma, quod neutrīus studiō sit anteā cultum, quod ad neutrīus incūdem vēnerit umquam.

Sinistrā profectō et inīqvā dūceris suspīciōne.

Quid faciās? nōn possum nunc animō imperāre meō, ut aliter atque dīxī suspicer.

Quid istud? Prōpōne quodvīs, equidem nihil dētrectō, veniam quōcunque vocāris. Quemcunque praefīxeris scopum, istūc mea dīrigam tēla. Quid arrodis ungvēs? Quīn prōpōnis?

Quaeritem prīmulum.

Quid diū quaesītō opus?

Putās mihi memoriam ita in numerātō, et in prōmptū sitam, ut ēvestīgiō quidlibet succurrat nihil mihi commeditātō? Certē nostra vēna ingeniolī nōn tam largiter fluit. Nōn est mihi tam exprōmpta et extemporālis memoria.

Imō tibi prōmptior est quam mihi, dīcās quidlibet. Ūberiōrī tuum ingenium fluit canālī quam meum, ut nōn semel rē ipsā comperī. Sed valeant haec verba. Prōme sī quod habēs thēma, sīn minus, trāde mihi tuās prōmendī partēs, ad prōpōnendum habeam ego portīsculum.

Hem ōciōsus es. Habeō. Studēre est honōrīficum.

Accipiō. Sed uter prior suum ēiaculābitur tēlum?

Rogās, cum ego iaculātus sim modo? Quid? stupent tibi aurēs, ut audītū nihil hauriās? Nihil audīstin?

Quid audīssem?

Quod dīxī.

Quid dīxistī?

Studēre honōrīficum esse. Modo dīxistī tibi bene sēdēre thēma hoc. Quid? canis palīnōdiam? resilīs dictō?

Haudquāquam resiliō. Māneō dictīs.

Respondē igitur mūtātīs verbīs.

Hem respondeō. Studēre est honestum.

Studium honestat suōs cultōrēs.

Studium decorat suī amātōrēs.

In honōre habētur quī studuerit.

Honōre ōrnātur et extollitur, quī studium coluerit.

Honōrificē sē gerit, quī Mūsās colit.

Honōrābilem reddunt studia suum cultōrem.

Iacet ubīque, quī nōn pollet ērudītiōne.

Humilibus ēmergunt locīs quī plūrima valent scientiā.

Honestī sunt Mūsārum cultōrēs.

Honōrābilēs sunt litterārum amātōrēs.

Sed hēus Cornēlī praemonītō opus est, nē minūtiās nimis anxiē sectemur, et quāslibet accidentium in prōmptū positōrum facilitātēs superstitiōsē sectemur. Id enim diūturnī fuerit temporis inexplicābilis, inexhaustae et inenōdābilis operae, atque frūctus nōn ita magnī.

Subscrībō tuae sententiae, tū modo perge.

In nūllō pretiō est quī sē litterāriō negōtiō nōn dēvōvit.

In nūllō honōre est, quī litterāriō ōciō nōn ēvāsit celeber.

Nūmerus est, quī illitterātō vel ōciō vel negōtiō suam aetātem trīverit.

Nūllō locō, nūllō numerō habētur, quī litterāriō studiō sē nōn excoluerit.

Obscūrus et est et aetātem manēbit, quī studiīs nōn ēvāserit illūstris.

Nūllā dīgnitāte cōnspicuus vel est, vel erit umquam, quī sē litterāriō ōciō nōn nōbilitārit.

Honōra est exīstimātiō et fāma studiōsōrum.

Honōrāriīs mūneribus quī colantur, dīgnī sunt studiōsī et doctī.

Nūllō nōn honestāmentō litterātūra splendet.

Omnī dīgnitāte refulget litterātus.

Solida vēraque est glōria litterātōrum.

Ingeniī studiīs excultī glōria nōn moritur umquam aut intercidit.

Nūllā oblīviōne obruitur laus et honor eius, quem studia celebrārint.

Immortālitāte nōminis flōret, quī excultus ēvāserit et illūstris studiō.

Glōriōsē triumphat, quī cyclopaediam absolverit.

Illūstria sunt et praeclāra studiōsōrum facta.

Nōminis celebritāte fulget, quem studia illūstrārint.

Honōris amplitūdine celebrātur, quī litterīs ēvāserit cōnspicuus.

Neglecta studia grande ferunt ūnā cum damnō dedecus, culta vērō multum adferunt decus multumque ēmolūmentum.

Studendī occāsiō praeterita magnō et dedecōrī est et damnō, observāta vērō multum et frūctus et honōris adfert.

Artium studiōsīs dīgnitātem nōn parvam conciliant studia.

Ex nūllō quantumvīs inexhaustō negōtiō, tantum est ēmolūmentī, quantum (mihi crēde) ex litterāriō ōciō honestāmentī.

Quibus sēdula est cum Mūsīs cōnsuētūdō, iī, velint nōlint ōsōrēs, ad summum decus aspīrant et pertingunt.

Summam meruērunt laude corōnam, quibus fuit cum Minervā assidvum commercium.

Quī sē cunque accommodant studiō litterāriō, laudem inveniant oportet et amīcōs nōn paucōs.

Summā semper erit laude canendus, et ad astra ferendus, nōn quī Bacchicā ēbrietāte, aut Venereā libīdine miserum hoc trādūxerit aevum, sed quī Palladiā ingeniī industriā atque studiōrum clāritāte, immortālem suī memoriam posterīs relīquerit.

Honōre amplissimō semper exōrnat suōs amātōrēs et assectātōrēs Minerva.

Honōribus crēscunt et augentur nōn vulgāribus, quī sua ingenia dīvīnārum hūmānārumque disciplīnārum cultū et decōre exōrnant.

Quī deās esse finxerant antīquitus Camoenās, quid aliud adumbrārunt, quam quod in dīvōs ēvādant, quī studia syncrē tractent?

Mēns hominis nūllā studiōrum assiduītāte culta, nūllō disciplīnārum sēmine imbūta et īnsita, quemadmodum ager dēsitus et incultus, nōn potest nōn ignōrantiae atque errōrum, ut nōn dīcam scelerum et īnfāmiae vepribus obdūcī, et conculcāta iacēre. At quam bonārum litterārum cultūrā subāctam et excultam reddiderit, ea clārissimīs tum honestātis tum dīgnitātis exūberet frūctibus necesse est.

Quī clārus est ērudītiōne, nōn potest nōn esse praeclārus honōre.

Quem suīs dōtibus Pallas locuplētārit, honōre magnus ēvādit.

Amplificātur honōribus, quem ērudītiōnis opīniōne admīrantur suspiciuntque hominēs.

Ingenia hominum scientiārum cultū splendidō indūta atque exōrnāta, dīgna sunt quae clārēscant ubīque gentium, quae semper in admīrātiōne omnium sint et in pretiō.

Quemadmodum quī sē exōrnant splendidīs vestibus, sī in pūblicum prōdeant, omnibus et admīrātiōnī sunt et honōrī. Contrā quī lacerīs aut squallidīs sub dīvum exeunt vestīmentīs, aut rīdentur et exībīlantur, aut nūllō numerō, nūllōque locō habentur: ita quī sēmet ērudītiōnis clāritāte atque splendōre cōnspicuō illūstrārunt, ab omnibus, ut pār est, suspiciuntur, et summō honōre prō meritīs observantur, cum interim amūsī, indoctī et invenūstī aut iacent et dēspectuī sunt, aut nōn admodum magnificī habentur, nisi ā suae farīnae hominibus litterārum ōsōribus, quae glōria fragilis est, et ēvanida brevī futūra.

Quī prae suīs maiōribus artium līberālium splendōre et lūce sua ingenia illūstrārunt magis, iī nōn modo suīs prōgenitōribus clāritāte ingeniī praelūcent, sed et sunt tōtius pene mundī lūmina quaedam, et omnium oculīs in sē coniectīs venerātiōne magnā et observātiōne summā afficiuntur.

Quemadmodum mundī oculus Sōl, nōn modo sī suīs partibus līberē, et nōn alicunde praepedītus fungātur, sed etiam sī nubibus aut nebulīs lateat obductus, tōtum tamen mundum suīs radiīs collūstrat, et ab omnibus tenebrās exōsīs, iam ortus laetīs excipitur aspectibus, et in observābilī habētur admīrātiōne, nisi forte, quibus oculōrum aciēs tenebrīs assuēta, vel obtūsa sit, vel dolōre aliquō affecta. Ita et litterātī suae ērudītiōnis lūmine nōn modo terrārum orbem illūstrant, sed et in admīrātiōnem et observantiam suī trahunt, praesertim quibus sit mēns sāna in corpore sānō.

Quid sī tandem receptuī canāmus? fīnemque commentandī faciāmus? Nam omnium rērum satietās. Nē nimis longē prōgressī, cōgāmur vel dēfectī vēribus turpiter in mediō cursū subsistere, et ruptīs fūnibus volentēs nōlentēs inglōriī et rīdiculī vēla vertere, vel eandem saepius incūdem tundere, seu eandem cantilēnam iterum atque iterum repetendō tandem audīre illud. Crambebīs positā mors. Nisi forte dīcās, cum sōlī sine arbitrīs commentēmur inter nōs, nōn esse nōbīs cuiusquam metuendam cēnsūram. Nēmō enim nōs īnsequitur.

Imō cōnsilium optimum est, ut in tempore cessēmus. Nam ut Horātiō quondam, ita etiam, Est mihi, pūrgātam crebrō quī persōnat aurem, Solve senēscentem mātūre sānus equum, nē Peccet ad extrēmum rīdendus et īlia dūcat. Nam licet nēmō nōs hīc exaudiat, quī tandem, sī turpiter subticeāmus, et ex haustī nostram īnfantiam prōdāmus, alibī nōs trādūcat et rīdendōs propīnet: praestat tamen ita nōs semper comparēmus, ut nihil umquam sōlī factitēmus, cuius nōs pudeat āctī in pūblicō, exceptīs, quae necessitās nātūrae, et honestātis decus cēlanda iubent.

Bene monēs, cuius monitī nōn facile oblīviscar. Cōnsultissimum ergō vidētur, ut ipse quī prior huius dissertātiōnis auspicium dedī, prior etiam fīnem impōnam: quī prīmam manum anteā, idem extrēmam posteā addam: quī prīmum iēcī initium commentātiōnis, idem colophonem addam, et suprēmum fastīgium, et rem ad umbīlicum dūcam.

Nōn incōnsultum vidētur. Fiat ita.

Claudam igitur hoc distichō:

Dīgnus honōribus est, coelō aequiparandus et astrīs,
Quem sua doctrīnae glōria nōbilitat.

Velim mihi per tē liceat addere alterum quoque distichon, quod mihi mea Mūsa, quā est ergā mē benīgnitāte, nē vidērer asymbolus abīre, ex tempore dictāvit.

Sī vōlēs, adīce duo: lubentī animō et prōnīs auribus audiam.

Cūncta hominum in mundō mortālia facta peribunt,
Doctrīna et virtūs nōn peritūra vigent:
Ēvehit ad coelum virtūs, doctrīna refulget,
Hīc illīcque astrīs aequiparāta micat.

Nunc missa hoc faciāmus, et abeāmus, quisque quō sua vocant ipsum negōtia.

Sed quō tē nunc cōnferēs?

Quō, nisi in mūsaeum meōs ad mūtōs magistrōs?

Illīc offendēs Martīnum Gēlānum nesciō quid āctitantem: nisi quod vidēbātur, cum illinc excēderem, nōnnullās revoluere atque relegere litterās, nesciō quō missās, autunde prōfectās.

Cōniciō litterās esse et patris eius ad ipsum et ipsīus ad patrem suum, quārum sciō hāc aestāte aliquot ultrō citrōque missās. Adibō et postulābō legendās. Nunc enim mihi amīcior est quam hāctenus, nec facile negābit, quod petierō. Nūper fuerat mihi nōnnihil offēnsus. Sed illa īra iam nunc deferbuit atque dēsaevīit.

Ego in prātum excurram, prōvīsūrus quid Nicolaus Amstelredāmus noster, et Andrēās Guīcānus agitent, quī modo sē contulērunt in pāscuam.

Salvē igitur mī Nicolēos dulcibime rērum,
Mēque fāvōre tuō, quod facis, usque colē.

Tū quoque Cornēlī mī perspectissime Amīce
Usque valē, atque meī semper amōre calē.
Hoc, quia festīnās nimium, tibi carmen amīcum
Nōn satis excoctum, post tua terga dātur.

Abiit, nihil inaudiēns: ego quoque vadō, quō dēcrēveram, vīsūrus quid Martīnus meus in Mūsaeō sōlus agat.