Praetextata Latine Loquendi Ratio - Colloquium Trīcēsimum

Quid istic habēs novī librī?

Intuēre, īnspice, cōnspicāre, cōnspice, contemplāre, oculīs lūstrātō, vidē sī vōlēs et nōris.

Licet contingere et attactāre? Attingam licet?

Quid nī?

Quid sciō? Forte līmātior, polītior, venūstior, comptior, et splendidior est, quam quem velīs contrāctārī manibus, ut tibi comparāris ad bibliothēcam duntaxat exōrnandām decorandamque et ad venūstātem, ut ad sōlum decōrem et ōrnātum asservāre cupiās.

Nōn ita īnsāniam, ut comptīs, excultīs atque pulchrīs gaudeam quidem et glōrier librīs, quibus nōn ūtar. Longē mihi vidētur pulchrius ac melius, ut librōs habeam multō studiō et multā lēctiōne, tractātiōne, versātiōneque trītōs, et manuum attractātū obductōs nigrōre et contāminātōs, et circumquāque ā fronte pariter atque ā tergō, ā capite et calce, scholiīs et annōtātiūnculīs perscrīptōs, quam quī in Mūsaeō stent cōnspicuī, et niteant atque splendēscant, lūtheō aut aliō tinctī et imbutī colōre, neque in ūllum veniant ūsum, nisi ut oculōs modo pāscant, et ōciōsī cum tineīs cum blattīs dīmicent. Ēn tibi, perlūstrā et perspice circum circā: ēvolue et contrēctā cōdicem, quanvīs seu novum, seu novō et interpolō tēctōriō mangōnizātum, tuō arbitrātū, prō tuō arbitriō. Amīcōrum commūnia omnia.

Hem vidē, obsecr ō, quid rīdiculī nōbīs in fronte dēpinxērunt chalcōgraphī. Hīc vir virō propemodum quasi eques īnsidet equō. Quidnam hoc sibi vult? Quīn et is quī alterius residet humerō, manibus nesciō quōrsum gestet scīpiōnem.

Hoc sī nescīs, tēmetipsum arguis nōn multae lēctiōnis.

Age dīc quid sit.

Numerō dīcam, quandō postulās.

Amābō tē, dīc lātius et crassius, ut plēnē intelligam.

Aiunt aliquandō mendicōs duōs caecum et claudum mūtuam inter sēsē locāsse et condūxisse operam, ut quā parte alter alterius egeret opis, iūvārētur, et quā prodesse posset, vicissim respondēret officiō, et alterī opem ferret. Itaque claudum caecī humerīs īnsidentem vīsū suō pedēs alterius dīrēxisse, ā quibus gestābātur. Porrō caecum alterius ūsum oculīs, quem compensātō labōre portābat. Hoc paradigmate significābant mūtuās et nōbīs operās trādendās, et manum manū lavandam. Nam cum alius aliī admīniculō sumus, tum dēmum rēs hūmānae secundō flūmine ventōque feruntur, et omnia nōbīs auspicātō, bonīs avibus et fēlīciter succēdunt: Sīn secus fiat, adversa fuerint omnia et inauspicāta. Dē quā rē extat Graecum distichon. Quod sic vertimus:

Claudus erat caecō dēpactus mūtuam opellam,
Quem tulit hic humerīs, lūmine mōnstrat iter.

Ita nātūra comparātum est, ut nēmō sit, quantumvīs vel praediues, vel honōribus praepotēns, quī nōn aliēnae opis indigeat. Imō sīc nātūram hūmānam cōnsentāneum est, multīs partibus aliēnī praesidiī subsidiīve indigam dēbuisse creārī, quō māior esset officiōrum vicissitūdō, et cōnciliandae cāritātis mūtuae prōmptior et certior māteria.

Papae, ex muscā vidēris, quemadmodum rē ipsā comperiō, posse, quod dīcitur, elephantum facere: quod ex tam lēvicula rē, et in speciēm minūtā atque dēridiculā, quasi ex Sīlēnō Alcibiadis, tam pulchram scientiae admonītiōnem dērīvāre atque cōnficere nōris. Quārē dīc, amābō, mihi quid et hoc sibi velit. In calce librī meī dēpictus est vir quidam nūdus (nisi foemina sit forsan, id quod nōn satis dignōscō) volūbilī rotae pennātīs īnsistens pedibus, quasi vertigine quam citātissimā sēmet in orbem circumagēns, priōrī capitis parte capillīs hirsūtā, posteriōrī glabrā, et calviciō dēformī, ut os nāsum et oculōs parum agnōscās. Hoc mihi plānē stultum et frīvolum vidētur, nec hinc crēdō tē posse ūllam sapientiae imāginem aut umbram dūcere.

Parum, ō bone, versātus es in bonīs litterīs. Istud simulācrum nōn herī aut nūdiūstertius effictum est, nec ex ovīnō cerebrō, ex Boeōticō ingeniō, ex Abdērītānā mente prōfectum est, sed iam inde ab ipsīs propemodum saeculīs Abōriginum extitit dictum, plūs minus quattuor annōrum mīlia: antīquius Codrō est, Crōnō et Tītānibus. Sī scīre postulās, est effigiēs Occasiōnis seu Opportunitātis, quem καιρὸν Graecī appellitant.

Hinc forte est cūr nōn agnōscātur sexus, quod Latīnī foemellam, Graecī mārem faciant.

Nōn inepta dūceris coniectūrā. Vērum sit mās, sit foemina, sit Androgȳnus, quem vocant Hermaphrodītum, sit Vdeterōphȳlus, quid refert nostrā?

Bene monēs. Perge philosophārī.

Occāsiōnem prīscī mortālēs sēdulī vēritātis exquīsitōrēs fīnxērunt alātīs pedibus versātilī īnsistentem rotae, ut significārent temporis et opportūnitātis pernīciter āvolantis habendā m ratiōnem, et occāsiōnem urgendam, ubī semel data sit. Quod autem praepostera fronte pinxērunt comātam, crīnītam, et multā caesariē convēstītam, pōne vērō calvum et crīnibus nūdum occiput, significārunt in tempore arripiendam occāsiōnem, et nōn oscitanter praetereundam. Nam ubī synciput et frontem āverterit, iamque praeterierit, tum dēmum frūstrā ā tergō prensēs, quippe nūdam retrō et glabram, neque prehensū facilem. Quā dē rē, nesciō quis, hunc versiculum, quī vulgō iactātur, modulātus est: Fronte capillāta est, posthaec Occāsiō calva.

Istum versum et ipse aliquandō audīre meminī, caeterūm hāctenus nōn intellēxī.

Vīs tibi hanc rem paulō faciam plāniōrem, dīlūcidiōrem atque apertiōrem?

Pervolō atque percupiō.

Audī igitur carmen Erasmī ex Graecō quōdam trānslātum.

Quid audīsse iūvābit? Sum equidem tam labilī, fluxā, fūtilī, plēnāque rīmārum memoriā, ut tantum nōn quicquid hāc imbiberim aure, id istā statim effluat atque excidat, nisi et litterīs mandem, et crebrā repetitiōne rūminem, inculcem, et animō īnsculpam, quod haūserim. Dā igitur potius, unde dēscrībam istud, aut sī māvīs, ipse mihi dictātō, ego excipiam calamō vēlocī et prōmptīs articulīs. Alioquī frūstrā audierō, citius ēlāpsūrum, quam ipse dīcendī fīnem fēceris.

Istud posteā succīsīvō tempore facitō, nunc audiās modo, nōn omnīnō frūstrā praebītūrus aurēs, ut ipse post sentiēs.

Recitā.

Fingitur, ut sciās, singula quaeque scīscitārī quispiam, et ipsa Occāsiō respondēre. Rogāta igitur prīmum quae nam sit, respondet in hunc modum:

Cūncta domāns equidem sum Occāsiō. Cūr age pinnīs
Īnsistis? volvorque ac rotor assidvē.
Cūr gemina in pedibus gestās tālāria? dīcam,
Hūc illūc volucrem mē levis aura rapit.
Tēcta capillitiō faciēs, quidnam admonet? illud,
Quisque ūtī mē, quotiēs offeror, arripiat.
Cūr autem capitis pars postīcāria calvēt?
Quem semel alātīs praeteriīs pedibus,
Is quanquam volet inde citō mē prendere cursū,
Nōn poterit, simul ac vertērō terga virō.

Quīn audī et ipsum Hesiōdum, poētam adeō vetustum, vt ante Euandrī mātrem fuisse crēdiderim, super eādem rē sīc canentem, interprete eōdem Erasmō: Observātō modum, nam rēbus in omnibus illud Optimum erit, sī quis tempus spectāverit aptum. Nunciam age vērō quid ais? Stultum nē et rīdiculum parvīque momentī est, ex quō nōbīs tanta ūtilitās, sī modo advertāmus, efflōrēscit?

Vidētur sānem nōn nūllīus esse ponderis.

Quid nōn nūllīus? Nōn rēctē capis. Imō plūrimī. Opportūnitās enim honestō inhonestum, damnō lucrum, voluptātem molestiā, beneficium mūtat maleficiō, et contrā, ut semel dīcam, omnium rērum nātūram pervertit. In adeundō cōnfīciendōque negōtiō plūrimum et praecipuum habet mōmentum.

Ain' tū?

Sīc est.

Quī istud plēnius intelligam, quod dīcis?

Vīs tibi commōnstrem ex lucrō damnum fierī, nōn observātā opportūnitāte?

Equidem volō, modo velīs ipse.

Nōn loquāmur dē agricultūrā, in quā sī nōn temporī sēmina terrae mandēs, āctum agās et frūstrā sēminēs, atque perinde faciās atque sī lītus arēs, in aquā sēmentem faciās, arēnae sēmina crēdās, crībrō aquam hauriās, et quasi in marī vēneris, aut in āere piscēris. Neque agāmus dē mercātūrā, in quā quī ignōret commoda emendī et distrahendī tempora, sinistrō Mercuriō negōtiētur, nec dextrō Hercule rem faciat. Sed commentēmur et disserāmus dē rēbus ad animum spectantibus, ad quem excolendum nōs sumus accommodātī.

Ut vīs, et ipse volō. Tuae sententiae suffrāgor. Tuae voluntātī neque hīc neque usquam refrāgābor et adversābor. Tibi accēdam quicquid vōlēs.

Prīmum igitur hoc abs tē scīscitor, num crēdās esse quōsdam commoditātis articulōs, quōs sī nōris et observēs, auspicātō et dextrīs Mūsīs studeās: sīn ignōrēs et praeterlābī sīnās, invītā Minervā et adversō Apolline, ac refrāgrante ingeniō litterīs operam nāvēs?

Nōn satis assequor, quid rogēs. Amābō tē, dēnuō plānius et rūdius scīscitāre.

Compendiō dīcam et paucīs. Putās nē aliud aliō ad ōcium litterārium aptius et accommodātius esse tempus? an crēdis quaelibet tempora Mūsīs aequē amīca atque dextra?

Parum sciō, quid putem aut respondeam. Sī per tempus licēret, aliquantisper mēcum animō voluere, et diūtiusculā meditātiōne responsiōnem excūdere, forte superīs admīniculantibus invenīrem quid respondērem. Nunc quid respōnsū et audītū dīgnum nōn praemeditātus dīcam, cum mihi nōn sit ingenium ita in numerātō, in prōmptū, et extemporāle, atque tibi, quem sine assentātiōne extrā omnem ingeniī āleam positum et aliōrum relātū dīdicī, et ipsā rē nōn semel comperī?

Haud equidem tālī mē dīgnor honōre.

Loquor ex animō quod sentiō. Dīc potius ipse, quod rogās, obsecr ō, nē tempus frūstrā conterāmus, et commodīs cōnfābulandī spāciīs exclūdāmur.

Age, quandō ita iubēs, dīcam. Utrum tibi grātius et opportūnius studiō vidētur, noctis intempestae somnō cadentibus oculīs, an diēī tempus? vespertīnum seu pōmerīdiānum saburrātō ventre, an iēiūniō adhūc stomachō antelūcānum vel antemeridīānum? hībernum, quandō saeviente gelicīdiō et rigentibus membrīs vix esse queās ā splendidō focō sēmōtus, an vērnum seu aestīvum? dēnique senīle, quandō senectō et dēfectō corpore, vīribusque animī tābēscentibus et effoetīs vesperāverit aetās, an iuvenīle vigentibus atque flōrentibus adhūc omnibus?

In prōmptū responsiō est, quandō tam apertā et dīstīnctā interrogātiōne ūteris, nempe haec illīs vidērī magis secunda et commoda studiīs.

Quid igitur, sī et iuventā et virīlī aetāte praeterlāpsā, seniō iam ingravēscente, tum dēmum studēre incipiās?

Inauspicātum istud fuerit.

Vidēs igitur luce clārius, quam sit ūtile, quam frūctuōsum, quantum operae pretium, studendī occāsiōnem semel nātam urgēre, et nōn patī praeterīre: contrā quam inūtile, ōcium litterārum, cuī datus es, nunc flōrentibus annīs postpōnere lūsibus, et in maiōrem seu vīrilem, aut quod inauspicātius est, in senīlem aetātem quasi in hȳperborētaea usque comperendināre, et tum dēmum post Panathenaea, post Pȳthia, et post festum, quod dīcitur, venīre.

Profectō nisi nunc videam, in sōle calīgem, et exortō merīdiē, accēnsāque lūcernā plānem caecutiam.

Hēus Petre, velim tibi vacet, ūnus adhūc mihi restat scrupulus, quem sī mihi quoque eādem disserendī quā valēs dexteritāte eximās, fēceris mihi rem grātissimam, tibīque grātiam immortālem apud mē prōmereāris.

Quisnam iste scrupulus?

Docuisti mē pulchrē, cuius beneficiī numquam obrēpet mihi oblīviō, virtūtem esse scientiīs et artibus meliōrem et maiōrī sēdulitāte quaerēndam. Auveō similiter scīre, num virtūte sit melius, et maiōrī studiō prōsequendum.

Dīcam paucīs. In hōc saeculō nihil virtūtis officiō praeclārius, nihil dulcius mente sibi cōnsciā rēctī. Quā dē rē sī vōlēs praelegam tibi quoque brevem epistolam annīs superiōribus scrīptam ad quendam iam tum rūdem adhūc parumque latīnum, nunc vērō latīnissimum et ēloquentissimum et virtūtis cultōrem summum.

Quidnī velim? maximō istud opere et cupiō et precor faciās. Sed age, quisnam est ad quem scrīpserās?

Nicolaus Iacobaeus Roterodāmus senior.

Dīgnus ad quem magnifica scrīpta dentur.

Sed audī quid scrīpserim, et quantō compendiō multa perstrīnxerim. [Longam epistolam dē vēra voluptāte et virtūte legit]

Magnificum sānē epistōlium argūmentī praeclārī nōn male collocāstī, nec sterilī harēnae mandāstī sēmina tam pretiōsa, neque inānēs, quod dīcitur culmōs excussistī.

Id gaudeō.

Concēde mihi dēscrībendum, ubī dēscrīpserō memōriter ediscam.

Parum istud fuerit, nisi mōribus quoque et bene beātēque vīvendō exprimās.

Istud quoque redditum cūrābō.

Sī fēceris, rem fēceris maximē tibi frūgiferam futūram.

Superīs aspīrantibus operam dabō.

Accipe, et valē.

Valē quoque.