Latinum Ideoma

Corvīnus, Laurentius. Latīnum Ideōma. Magistrī Laurentiī Corvīnī Novoforēnsis ab innumerīs ferē mendīs quibus antehāc scatēbat penitus exēmptum. Ed. Melchior Lotter. Lipsiae. Melchior Lotter. 1506. Source: Stoa.org, https://web.archive.org/web/20160220011510/http:/www.stoa.org/hopper/text.jsp?doc=Stoa:text:2003.02.0004 Thīs version created by Meagan Ayer for Dickinson College Commentariēs, 2024. Laurentius Corvīnus, Latīnum Ideōma Latīnum Ideōma Magistrī Laurentiī Corvīnī Novoforēnsis. Ab innumerīs ferē mendīs quibus antehāc scatēbat: penitus exēmptum.
Hic puer ignārus linguae cupidusque latīnae Perlegat ēloquiī sēmina prīma suī Ad decus excultī vērum sermōnis itūrus Est opus assuēscat verba Latīna loquī Nam tenerō quālēs didicit quis gutture vōcēs Annōsō tālēs edit ab ōre sonōs Vīmine quae rēctō surgēns adolēverit arbōs Ērēctum tollit pulchra sub astra caput Flōrida sīc aetās lepidīs imbūta loquēlīs Fātur mellifluīs verba diserta modīs.
Latīnum Ideōma Laurentiī Corvīnī Novoforēnsis, et loquuntur in prīmīs scholārēs dē lībertāte eīs dandā.
Colloquium Prīmum
Persōnae Paulīnus, Eurialus, Petrōnius
Paulīnus
Quis hic scholāris est quem hūc advenientem cōnspicor? Eurialus certē est. Heus, heus, Euriale!
Eurialus
Quis mē vult?
Paulīnus
Ades hūc, Euriale.
Eurialus
Quid mē vīs?
Paulīnus
Aliquid novī, sciō, quod et tē maiōrem in modum dēlectābit.
Eurialus
Ēde, sī quid habēs, tē vehementer rogō.
Paulīnus
Nīsī mihi quidpiam nunc dederīs, tē vel brevī esse datūrum prōmīserīs, nōn edam.
Eurialus
Quod tibi modo dem aut posthāc mē datūrum esse pollicear, sciō profectō nihil. Sī quid mihi esset, darem, Hercle, lubēns. Numquid bene meritus sum dē tē hoc ut mihi dīcerēs?
Paulīnus
Prō veterī amōre ergā mē tuō id tibi memorābō. Sed nē cui dīxerīs; mihi ut spondeās volō.
Eurialus
Quid est? Ēloquere mihi. Nūllī prōrsus idem esse dictūrum profiteor.
Paulīnus
Accēpī nōs hodiē lībertātem habitūrōs.
Eurialus
Nūgās garrīs.
Paulīnus
Vēra loquor.
Eurialus
Nimium libenter audiō sermōnem hunc tuum; saltem vēra nārrārēs, nihil mihi edepol foret iūcundius audītū.
Paulīnus
Sī scīrēs unde id accēperim, dubitārēs minimē.
Eurialus
Ā quō id accēpistī, mī Paulīne? Dīcitō mihi, tē obsecrō.
Paulīnus
Ā Pamphilō quī, ut ipse nōstī, magistrō nostrō ūtitur valdē familiāriter.
Eurialus
Crēdīn’ sibi?
Paulīnus
Quid nōn crēdam? Haud mihi mentītus est unquam.
Eurialus
Falsiloquus est. Nam mē saepenumerō fefellit.
Paulīnus
Mīrum. Mē nunquam adhūc lūdificātus est. Scīn’ cūr sibi crēdiderim?
Eurialus
Cūr?
Paulīnus
Id, nē cui dīceret, magistrum prohibuisse aiēbat.
Eurialus
Iam mihi apud tē fidēs est. Bene est. Sed quid nōs factūrī sumus?
Paulīnus
Abībō.
Eurialus
Quōrsum?
Paulīnus
Domum.
Eurialus
Quid negōtiī tibi domī est?
Paulīnus
Sunt mihi globulī in armāriō. Illōs hūc feram tēcum ut lūdam.
Eurialus
Manē, manē potius.
Paulīnus
Quam ob rem?
Eurialus
Tardiusculus es. Prius quam reverterīs, aliquot perēgissēmus lūdōs.
Paulīnus
Quid ais, fatue? Quī cum mihi lūdendum est cum globulī mē dēficiant?
Eurialus
Eccum Petrōnium, is multōs habet in marsūpiō globulōs, decem et octo vēndit prō obulō. Hōs emitō potius. Longum nimis iter est ad patriās edēs.
Paulīnus
Rēctē quidem suādēs, sed nūllus mihi obulus est. Ībō igitur, sed nē abeās priusquam ad tē vēnerō. Operīre mē, hīc iam aderō.
Eurialus
Operiar, sed quid cessās migrāre? Properā īre, et revertere quam prīmum. Ēn baccalārius iam venit latīnum expositūrus et remissiōnem datūrus. Hīc ego cum Petrōniō tantisper manēbō dum redieris.
Petrōnius
Quid hīc nunc agimus?
Eurialus
Quae tū vīs volō.
Petrōnius
Sērō fortasse redībit Paulīnus.
Eurialus
Aestimābat quidem sē mātūrē satis esse affutūrum. Sed longē eum sua fefellit opīniō.
Petrōnius
Lūdāmus intereā temporis.
Eurialus
Ut lubet.
Petrōnius
Dēpōne duōs globulōs. Totidem ipse pōnam.
Eurialus
Faciam. Sed quis nostrum incipiet.
Petrōnius
Incipe tū, ego sequar. Optimē est. Heus tū!
Eurialus
Quid vīs.
Petrōnius
Aspice quam bene tangam prīmae līneae globulum.
Eurialus
Quid tē iactitās? Rēs ipsa indicābit quid possīs.
Petrōnius
Iam experīre quid valeam.
Eurialus
Āh! āh! he! Nequeō, Hercle, āh, āh, mē rīsū meō moderārī.
Petrōnius
Quid rīdēs adeō?
Eurialus
Eam ob causam quod prīmae līneae tetigistī globulum.
Petrōnius
Facile est irrīdēre quempiam. Nē rīdē nimium, tē ōrō. Cavētō mihi ipse rīdendus veniās. Extorquē modo ut videam quantum tū artis habeās.
Eurialus
Saxeum tuum tangam.
Petrōnius
Sī vīderō, crēdam.
Eurialus
Prīmum, fateor, lūdum lucrātus es. Alterum procul dubiō nōn lucrābere. Sed Paulīnus iam redit: operiāmur dōnec advēnerit ut trēs nostrum lūdant pariter. Vulgāre enim prōverbium est: quō numerōsior sodālitās, eō maior fēlīcitās.
Eurialus
Probe ais. Id et mihi vehementer placet. Dūdum optātus advenīs, Paulīne. Alterum iam lūdum inceptūrī tē expectāmus.
Paulīnus
Āctum bene est. Lūdam ūnā vōbīscum quam lubenter. Multum mēcum attulī globulōrum.
Eurialus
Ob id quia scīvimus tē esse allātūrum, praestōlātī sumus. Minuam tibi numerum globulōrum.
Paulīnus
Mihi forsitan sors magae arrīdēbit quam tibi.
Eurialus
Experiāmur igitur vicissim uter nostrum sit melior. Sinite mē ergō prīmum extorquēre globulum.
Petrōnius
Sinō hāc lēge ut tē sequar.
Paulīnus
Nōn assentior secundus ut sīs.
Petrōnius
Cūr nōn, mī Paulīne?
Paulīnus
Rogās? An nescīs novissimum dēteriōrēs semper in lūdō habēre partēs?
Petrōnius
Mōrem mihi gere; tē iterum atque iterum rogō.
Paulīnus
Nōn geram. Tam mihi meum lucrum quam tuum tibi cārum est.
Petrōnius
Fac, amābō.
Paulīnus
Quid obtundis? Semel dīxī tibi mē id nōn esse factūrum. Quid opus est multīs? Et ipse mavelim esse prīmus. Vetus enim illud et populāre verbum est: tunica palliō est propior.
Petrōnius
Paenitēbit tē (crēde mihi), paenitēbit tē plūrimum, quod mihi, prō hāc dumtaxat vice, nōn fueris obsecūtus! Ego etiam tibi posthāc nūllā in rē auscultābō.
Paulīnus
Fac ut lubet.
Petrōnius
Ultimus nē fīās, lucrō bene circumspicitō.
Paulīnus
Quid ad tē? Sī quidpiam perdiderō, nihil penitus damnī tibi inde accidere poterit.
Petrōnius
Recordāre saltem quid tibi dīxerim. Incipe, Euriale!
Eurialus
Duōs Hercle, pariter tetigī!
Petrōnius
Nōn duōs.
Eurialus
Nōn vidēs ā locō ambōs esse āmōtōs?
Petrōnius
Ventōrum spīrāmine āmōtī sunt, nōn tāctū tuō.
Eurialus
Fateāre vērum! Paulīnē, vīdistīne?
Paulīnus
Fateor, vīdī.
Petrōnius
Quam falsus es.
Paulīnus
Sīc est.
Petrōnius
Quid ais, nūgātor? Cēnsēs nē mē tēcum esse?
Eurialus
Tacē modo, tacē. Sat habēs lītigiī prō ūnō globulō. Aperī oculōs et perspice sānē. Iam tertium tangam.
Petrōnius
Rēris mē esse datūrum tibi hunc?
Eurialus
Quid nī? Nam Paulīnus mihi testis est quod lucrātus sum.
Petrōnius
Mihi aequē ac sibi crēdendum est.
Eurialus
Quid tum mē vīs facere?
Petrōnius
Ūnum quem tetigistī ut observēs. Alterum vērō ut dēpōnās.
Eurialus
Rūrsus dēpōnam? Male sānē essem id sī facerem.
Petrōnius
Nīsī fēceris, auferam tibi omnēs.
Eurialus
Ūnum etiam mihi ut auferās cavētō cum tuō magnō malō.
Petrōnius
Mināris? Quid mihi factūrus es, furcifer, sī abstulerō? Mē forsitan dabis necī? Nōn ēnecā mē hodiē. In crāstinum usque mihi vītam ut faveās, tē etiam atque etiam per clēmentissimum ōrō Deum.
Eurialus
Nōlī mē lacessere. Tibi suādeō.
Petrōnius
Sine mē adhūc pauxillum vīvere.
Eurialus
Iterum tē moneō molestus nē sīs.
Petrōnius
Inhibēbis forsan nē quidquam ēloquar.
Eurialus
Nīsī tacueris, cohibēbō tibi os impudēns!
Petrōnius
Sī aliquid habēs audāciae, digitō parumper tangitō miser.
Eurialus
Quā mē causā verberās?
Petrōnius
Quia mihi libitum est, ex meritō etiam tuō.
Eurialus
Ohē! Hei! Mementō. Huius factī paenitēbit.
Petrōnius
Iam lacrimās, omnium audācissimē! Siccīne mihi os cohibuistī. Adsitīs iuvenēs, adsitīs! Ancilla lacrimat!
Paulīnus
Id nē pudet tē quod tam cito lūgēs? Siste lacrimās, Euriale. Venītō ūna mēcum ad baccalārium, quī, posteāquam rem sibi omnem ut ācta est nārrāverimus, virgīs eum cēdet.
Petrōnius
Īte in mālam crucem sed mihi persuādeō baccalārium, quī mē plūrimum et dīlēxit semper et amāvit, nōn esse factūrum omnia prō arbitrātū vestrō. Ēsto mē accūsāveritis. Quō mē pactō excūsem nōvī optumē. Nunc domum eō, ibīdem dum haec ē memoriā exciderint permānsūrus. Vōs īte, accūsātum īte! Parvī enim faciō dēlātiōnem vestram.
Colloquium Secundum
Persōnae Eurialus, Paulīnus, Baccalārius, Cūstōs, Nīsus, Petrōnius
Eurialus
Ērudīte baccalārie, salvēte.
Baccalārius
Ohē! Euriale! Quid flēs? Quid dolet tibi?
Eurialus
Paucīs vōs alloquar, mihi favēte, quaesō.
Baccalārius
Audācter quid vīs dīcitō.
Eurialus
Mē nimis dūriter esse percussum vōbīs conquaeror.
Baccalārius
Percussum? Ā quō, tē hortor, dīc mihi.
Eurialus
Ā Petrōniō.
Baccalārius
Quandō?
Eurialus
Modo.
Baccalārius
Quam ob causam?
Eurialus
Praeterit mē, Hercle!
Baccalārius
Nihil molestiae sibi fēcerās?
Eurialus
Nihil prōrsus.
Baccalārius
Haud equidem crēdō.
Eurialus
Testīs mihi est Paulīnus, quī an ipsum aliquā molestiā affēcerim vīdit optumē.
Baccalārius
Vīdistīn’, Paulīne?
Paulīnus
Perdocte Baccalārie, vīdī!
Baccalārius
Sed ubi is est?
Eurialus
Abīvit.
Baccalārius
Explōrātum nē tibi est quō gressum tulerit?
Eurialus
Domī eum esse exīstimō.
Paulīnus
Domī illum repertum īrī arbitror, nam, dum sibi vōbīscum minārer, ad patriōs larēs sēsē inquit esse itūrum.
Baccalārius
Heus! Adolēscēns, tū nē cūstōs es?
Cūstōs
Colende baccalārie, sum. Quid mē vultis?
Baccalārius
Petrōniī parentēs nōstīn’?
Cūstōs
Novī optumē.
Baccalārius
Nostīn’ etiam ubi habitant?
Cūstōs
Ad macellum quā ītur ad Oderae platēam.
Baccalārius
Rēctē ais, eō cursitā. Vīsē an Petrōnius domī sit. Quod sī eum offenderīs accerse, et ē vestīgiō ad mē ut veniat sibi nōmine meō dīcitō.
Cūstōs
Faciam ut iubētis.
Baccalārius
Ut ratiōnem habēre possīs ubi mē locōrum conveniēs, templum ingredior. Tū hīc manē et dum Petrōnius aderit mihi continuō ut nārrēs tē hortor.
Eurialus
Ōrō atque obsecrō vōs, nōlīte abīre. Paululum mōre nōn sit vōbīs molestum. Spērō equidem illum per vōs accersītum iam nunc esse affutūrum.
Baccalārius
Num quod ipse velīs mē facere oportēbit? Tuī nē iūris sum, fatue?
Paulīnus
Cohibē linguam, Euriale, et nē tibi succēnseat cavētō. Sine ipsum abīre, mōs sibi gerendus est!
Eurialus
Sed vereor illum, dum advēnerit et Baccalārium hic nōn offenderit, rūrsus abscessūrum.
Paulīnus
Hocine timēs?
Eurialus
Istōc.
Paulīnus
Est mihi utique tantum vīrium ut illum cūstōde adductum dētineam. Sed eccum videō. Abī cito, accerse baccalārium.
Eurialus
Ēō properē. Tū dā operam nē aufugiat.
Paulīnus
Abī intrō, Petrōniī. Baccalārius iam aderit. Eāmus nōs quoque intrō, cūstōs.
Petrōnius
Quid nī ingrediar?
Paulīnus
Nōn sit tibi saltem mora longa: sentīscēs cōnfestim.
Petrōnius
Mēns mea mihi hoc praesāgiēbat. Metuō edepol mihi esse ventūrum aliquid maximī malī.
Paulīnus
Quid cessēs īre intrō?
Petrōnius
Audācter imperātō. Faciam quid volēs. Quid magis mē vīs facere, praeceptor?
Paulīnus
Protervē quidem loqueris. Sed eccum baccalārium videō: prōgreditur ex templō forās.
Petrōnius
Estō veniat, nusquam fugiam.
Baccalārius
Quae tē mala crux agitat, sceleste? Quā fīdūciā ausus fuistī Eurialum verberāre? Nunquid memoriā tenēs quid, priusquam lībertātem dedī, vetuerim: nē quis alterī nōn factō sōlum vērum etiam nec verbō aliquid molestiae iniūriaeve faceret? Meministīn’ hortāminis meī?
Petrōnius
Cārissimē domine baccalārie, meminī quidem, sed falsa memorat Eurialus: nūllō quippe eum digitō attigī.
Baccalārius
Negās?
Petrōnius
Negō, Hercle! Vērum et per Iovem iūrō mē sibi nihil prōrsus fēcisse sed ipse mē falsō semper compellat nōmine asellumque vocat.
Paulīnus
Āh nē negā, multīs equidem perspectum est quid mēcum ēgerīs.
Petrōnius
Nōn negem, cum nihil tibi malī umquam fēcerim?
Eurialus
Verbīs audiō. Cōnfīdis tē impūne esse ēvāsūrum. Digitō, fateor, ūnō nōn mē contigistī, vērum pugnō mē vehementer percussistī ut mihi dentēs paene exciderint!
Baccalārius
Hem. Novās rūrsus mē presente incipitis lītēs. Lītigāre nōlō ego vōs. Nīl verbīs opus est. Ēdissere, Euriale, quō tē percussit.
Eurialus
Ad mālam hanc dexteram.
Baccalārius
Mage profectō rubet quam laeva: intumuit quoque parumper. Vīdit nē quispiam?
Eurialus
Paulīnus vīdit.
Petrōnius
Percare baccalārie, nōn adhibēte fidem Paulīnō maximoperē vōs rogō atque ōrō. Ōdit mē plūrimum et quicquid culpe ipse committit in mē coniicit.
Baccalārius
Siccīne est?
Petrōnius
Sīc est.
Baccalārius
Num plūrimī aderant?
Eurialus
Complūrēs.
Baccalārius
Illōs mihi addūcī volō ut quid factum sit eōrum cōnfessiōne intelligam.
Eurialus
Nīse, tū itidem lūdō interfuerās.
Baccalārius
Nīse.
Nīsus
Adsum.
Baccalārius
Perge dīcere vērum. Sī falsa dīxerīs, excruciābere virgīs in modum mīrum.
Nīsus
Quae vīdī dīcam omnia.
Baccalārius
Loquēre mihi. Vīdistīn’ quod eum verberāvit?
Nīsus
Vīdī.
Baccalārius
Quāpropter?
Nīsus
Quid causae fuerit nōn queō comminīscī, sed hoc quod testificātus sum, profiteor. Vīdī. Et dum eum afflīctāsset, plērīque omnēs cōnflūxerant accītī altā vōce Petrōniī clāmitantis. “Adsitīs iuvenēs, adsitīs!” Eurialus eiulat.
Baccalārius
Quid tum posteā?
Nīsus
Praeterit mē, nam hinc abiī.
Baccalārius
Audīstīn’ haec, inīque? Satis iam testimōniī et signōrum habeō. Affer virgās, cūstōs, et eās quidem lentās. Nam quae ārent prōsiliunt cito.
Petrōnius
Cārissime domine baccalārie, ignōscite mihi, per pientissimum vōs ōrō deum! Hei, ignōscite! Sī quid imprūdēns dēlīquī posthāc nōn faciam.
Baccalārius
Ignōscam? Plēnus malitiae es, novī ego tē optumē, omnium edepol es inquīssimus. Trahātur. Vōs corripite eum pedibus, et tenēte dūriter.
Petrōnius
Hoī! Hei! Hoī! Hei! Ō dīlēctissime baccalārie, parcius mē corrigite, vōs maiōrem in modum rogō! Hoī! Hei! Parcius corrigite!
Baccalārius
Surge modo et abī in malam rem. Sī ōlim percēperō quod quempiam laeserīs, nōn modo femur sed et dorsum tuum virgīs dēspoliābō.
Eurialus
Ōh nimis factum bene!
Colloquium Tertium
Persōnae Iūliānus, Mārcellus, Baccalārius
Iūliānus
Quis mē scholāris est hodiē īnfēlīx magis? Quidquid globulōrum prīdiē lucrātus sum, id tōtum ūnā fermē hōrā āmīsī, prōh pudor est! Sed tū, percāre, frāter fer mihi opem.
Mārcellus
Quid optās ex mē?
Iūliānus
Sex mihi dumtaxat dā globulōs. Nam illīs cōnfīdō mē quōs perdidī omnēs dēnuō esse lucrātūrum.
Mārcellus
Et mē globulī aequē ac tē nunc dēficiunt.
Iūliānus
Sīs mihi auxiliō, sī potes, tē iterum rogō.
Mārcellus
Nihil praesidiī abs mē habēre potes, frāter.
Iūliānus
Mē miserum et īnfortūnātum hodiē hominem! Concēdam ergō domum. Sitiō enim nimium.
Mārcellus
Et mihi faucēs ārent prae sitī. Edere tamen mavelim quam bibere.
Iūliānus
Sequēre igitur mē, germāne, et quod edāmus et bibāmus offendēmus procul dubiō.
Mārcellus
Ipse sequar, sed mihi in mentem venit quod baccalārius sērō vetuit nē quis dē coemētēriō abscesserit. Mōs sibi gerātur oportet. Ipse nōstī quod nēminī parcit. Incommodī sī quid tibi inde ēvēnerit, id nōn erit culpā meā.
Iūliānus
Probe quidem id nārrās. Adībō eum. Sed ubi eum conveniam nescius sum.
Mārcellus
In scholīs ipsum reperiēs. Ēn foris crepuit. Nīl ambigō quīn exit forās.
Iūliānus
Ībō et vīsam sed certē ipsus est. Tū hīc praestōlāre.
Mārcellus
Praestōlābor, sed meī etiam ut meminerīs tē rogō.
Iūliānus
Cōnsēnsū vestrō domum cum frātre ut ambulem vōs magnopere quaesō.
Baccalārius
Manē, fugitīve, manē! Nōn sinam vōs abīre, data est vōbīs lībertās lūdendī nōn ut ad patrium vōs larem cōnferātis, vērum hīc inter lūdendum latīnā verba loquerēminī.
Iūliānus
Latīna semper fāmur.
Baccalārius
Quid reī est quod domum īre properātis?
Iūliānus
Sitīmus admodum.
Baccalārius
Nōn crēdō in vōbīs tam magnam esse sitim quīn ad pulsum usque vesperārum abstineātis.
Iūliānus
Nōn queō certē mē temperāre.
Baccalārius
Quid tibi dīxerim audīstīn’? Manē!
Iūliānus
Ehei! Favēte nōbīs, cārissime baccalārie, favēte, vōs etiam atque etiam rogō.
Baccalārius
Īte, sed hīs lēgibus ut dum sitim dēposueritis continuō revertāminī.
Iūliānus
Revertēmur ōcius.
Mārcellus
Obtinuistī veniam abeundī?
Iūliānus
Difficulter licet, obtinuī tamen hōc pactō ut repetāmus scholās quam prīmum.
Mārcellus
Currāmus hinc properē ut domī aliquantisper remorēmur.
Iūliānus
Fīat! Vērum ipse ēsuriō avidē!
Mārcellus
Tanta in mē famēs est ut intestīna mihi dūdum immurmurent. Metuō nōs nihil cibī esse inventūrōs.
Iūliānus
Spērō nec cibum neque pōtum nōbīs dēfutūrum. Māter saltem domī sit!
Mārcellus
Quid sī abiisset aliōrsum?
Iūliānus
Soror Anna clāvem habet ad penum et cellam vīnāriam.
Mārcellus
Nec germānam domī esse cēnseō, nam būbulam carnem ēmptūra ut ad cēnam torreātur, ad macellum forsitan īvit.
Iūliānus
Male mē sōlāris, frāter. Ēsto omnēs abiērunt. Pāne et cāseō contentus erō. Armārium cultellō aperiam: tenuis item pōtus nōn dēerit. Sed apertās nostrās edēs cōnspicor. Domī certē sunt. Quid cessāmus currere? Eccam sorōrem in līmine parvulam. Properā modo!
Mārcellus
Videor mihi vidēre genetrīcem nostram.
Iūliānus
Optimē est. Arbitror prō vōtō nostrō respōnsūra esse omnia.
Mārcellus
Faxit Deus.
Colloquium Quārtum
Persōnae Magister, Baccalārius, Paulīnus, Lentulus, Ancilla
Magister
Baccalārie.
Baccalārius
Magister, quid abs mē vultis vōbīs fierī?
Magister
Ubī nam Lentulus laniī fīlius ēvagātur? In istō scholasticō coetū ipsum nusquam videō.
Baccalārius
Nec ipse ubi locōrum sit sciō, hodiē mihi vīsus nōn est. Timeō quod nōndum experrēctus dormiat.
Magister
Hem ipsum tantisper dormīre arbitrāminī, cum sōl iamdūdum illūxerit? Adeōn’ somnolentus est?
Baccalārius
Immō equidem arbitror, nam indiēs tardē venit ad dēclīnātiōnem.
Magister
Id nōn possum nōn vehementer improbāre. Genitor suus, vir sānē optimus quō etiam multōs iam annōs familiārissimē semper ūsus sum, mē rogāvit ut commonefacerem vōs ut tantum cum eius gnātō dīligentiae facerētis nē darētur neglēctuī. Sē quoque vōbīs plūs pretiī datūrum esse spopondit.
Baccalārius
Darem quidem operam lubēns sed genetrīx sua eum domī dētinet nec ūllō diē ipsum ante sōlis ortum surgere sinit.
Magister
Vetus hoc vitium est quod nōn Vratislaviae sōlum, vērum etiam alibī terrārum committitur, utpote quod praeclārē indolis puerī saepenumerō mātrum dēperient blanditiīs. Adeō ut nōn modo nihil opere faciant in litterārum inquīsītiōne sed nec eārum sunt cupidī. Eō fit ut rārō doctī sub patriō lare ēducantur līberī, dum praesertim mollī mātrōnārum foventur amplexū. Ab animō meō nōndum excidit illud Platōnis in septimā epistolā ad amīcōs et propinquōs Diōnis sīc scrībentīs. Nēmō omnium quī sub caelō sunt sī in huiusmodī corpore ab adolēscentiā nūtriātur, quamvīs nātūra mīrābilis sit, unquam tamen prūdēns ēvādet.
Baccalārius
Probe quidem dīcitis sed hunc inveterātum errōrem nūlla unquam abolēbit aetās.
Magister
Error iste mulierum venit ingeniō, quem tunc posthabitūrī sunt quandō polus in terram dēcidet. Quāpropter missa faciāmus haec. Agite, experiāmur an ē strātō surrēxit. Heus Paulīnum!
Paulīnus
Venerābilis magister, quid mē vultis facere?
Magister
Lentulī parentēs ubi habitant nōstīn’?
Paulīnus
Nōn nōvī.
Magister
Scīn’ carnārium?
Paulīnus
Optimē.
Magister
Abī cito per hās nōbīs vīcīnās laniēnās et domum quae pistōrī est proxima ingredere. Cunque tibi eō perventum fuerit, parentibus suīs nōmine meō prōsperum diem dīcitō, dein rogā ubi eōrum sit gnātus, quid agat, quam etiam ob causam hodiē scholās nōn petīverit.
Paulīnus
Faciam ut iubētis.
Magister
Vōs vērō, baccalārie, sī vōbīs illum addūxerit, mē certiōrem facite. Templum subeō.
Paulīnus
Heus, heus!
Ancilla
Ecquis illīc est?
Paulīnus
Aperīte mihi absque morā.
Ancilla
Quis nostrās forēs tumultuantī sonitū pulsat? Sānus nē es? Vīs nē cardinēs cum foribus īnfringere?
Paulīnus
Heus, heus, aperīte.
Ancilla
Operīre paulum dōnec dēposuerō pessulum. Quae tē insāniae agitant, fatue, quod tam importūnus pulsās?
Paulīnus
Salvēte, nōlīte succēnsēre. Mē meī magistrī iussa exequī opportet cito. Est nē hospes domī vel hospita?
Ancilla
Quid tibi unquam fuit aut nunc est cum illīs negōtiī?
Paulīnus
Perlubet eōs paucīs alloquī, magistrī meī praeceptō.
Ancilla
Hospes bovem mactātūrus īvit ad macellum, hospitam in templō dīvae Elizabeth offendēs reor, nam eō sē itūram esse dīxit.
Paulīnus
Et quōrsum īvit Lentulus?
Ancilla
Eho, dē Lentulō rogās? Dormit!
Paulīnus
Solet nē dormīre tamdiū?
Ancilla
Is sibi mōs est cotīdiē ad summum usque cubāre merīdiem.
Paulīnus
Eius mihi cubiculum indicāte vōs rogō.
Ancilla
Ascende gradum hunc, ā laevā vidēbis armārium, quod pēnēs est hostulum, solve pessulum et intrō**.
Paulīnus
Eho, Lentule, dormīs? Nōn audīs, Lentule? Surge, Lentule, surge! Stertit, certē adhūc stertit!
Lentulus
Quis mē vocat? Quis mē nōminat?
Paulīnus
Rēctōris iussū ad tē veniō scholās ut mēcum petās.
Lentulus
Sēriō id nē dīcis?
Paulīnus
Sēriō inquam.
Lentulus
Ō mī Paulīne, succēnset nē magister plūrimum?
Paulīnus
Nōn satis explōrātum habeō an tibi succēnseat vehementer, sed hoc tibi persuādē quod nōn aequē nimis (**) ferē istam tuam somnolentiam.
Lentulus
Crēdō tibi istōc! Nunquid etiam mihi minātus est?
Paulīnus
Nōn, Hercle!
Lentulus
Paveō intus, dormiēns enim somniāvī id malī. Quid mihi faciendum suādēs?
Paulīnus
Ūnā mēcum ut continuō ambulēs. Quod sī nōn fēceris, magistrum magnā afficiēs īrā in tuum maximum mālum.
Lentulus
Ī prae et mē ē vestīgiō esse ventūrum dīcitō.
Paulīnus
Sine tē nusquam eō, indue camisiam et tunicam.
Lentulus
Accipe palliolum meum et dēscende.
Paulīnus
Tū mē sequere.
Lentulus
Aquam intereā funde in pēlvim ut laver.
Paulīnus
Faciam saltem nē dēmorēris mē diū.
Lentulus
Iam sequor tē. Est nē tibi pecten?
Paulīnus
Est.
Lentulus
Linque hīc ut plūmās dēpectam.
Paulīnus
Cāpe tibi eum, hei, tardus es nimis!
Lentulus
Eāmus.
Paulīnus
Num illōtus ībis?
Lentulus
In cubiculō pauculum aquae repperī, hāc mē lāvī. Palliolum in collum id ut coniciam pergāmus hinc. Dīcō tibi, Paulīne, quod mihi in modum mīrum timeō.
Paulīnus
Nē formīdā.
Lentulus
Tōtus intremīscō.
Paulīnus
Quid adeō extimēscis? Dīc tē nōn lubenter obdormīvisse et posthāc manē ad scholās semper esse ventūrum. Nīl dubitō quīn tibi prō hāc vice ignōscet.
Lentulus
Probe cōnsulis, Paulīne, utinam mihi crēderet.
Paulīnus
Crēdet procul dubiō.
Baccalārius
Eccum videō. Tū, Paulīne, abī et magistrō Lentulī praesentiam nārrātō, tū vērō tantisper dum rēctor advēnerit hīc sēde.
Magister
Eho, Lentule, quae rēs tē tam mane ad scholās īre compulerit? Nōn possum nōn vehementer admīrārī, aurōra nōndum in caelō rubēscit et tū iam tantā aviditāte doctrīnam haurīs! Ō mīrum huius puerī in bonās artēs ārdōrem! Ō laudābilem tam studiōsī scholāris cōnsuētūdinem! Hocine tuum studium est, nōn priusquam sōl medium iam axem attigerit ē strātō surgere? Rēbar tē, omnium ignāvissime, iamdūdum ūnā cum aliīs dēclīnātiōnī interfuisse, vērum, cum dē tē rogārem, sōlus in tantō conventū aberās. Ō iners, omnium pigerrimē! Baccalārius etiam ait tē rāram in āctū mātūtīnō esse avem. Quid exīstimās, stolidissime, tē aliud ex tam longō somnō praeter mentis hebetūdinem esse dēportātūrum? Ā nimiō enim somnō corpus macrēscit, sēnsūs hebetantur, stomachus fluōre tentātur et caput et cerebrum gravātur. Temperātus vērō membra corporis diurnō ministeriō gravātā ā lassitūdine sublevat, stomachī calōrem auget, animum pūrgat. Quārē nihil mīrum quod tam pinguī et obdūrātō sīs puer ingeniō! Quid flēs? Meminerīs velim tē nōn ad sopōrem esse prōgenitum. Prōh pudor, flōrentiōris aetātis tempus omne pigrā dormītātiōne dēducis ipseque somnō pērīs, paenitēbit tē istīusmodī ignāviae. Nam quantī sit sapere nōn accipis modo vērum, posteāquam grandior eris nātū, admonitiōnis meae crēbrō etiam gemitū et longā paenitūdine recordābere, cum praesertim vidēbis hōsce quī tē dīligentiōrēs extitērunt in clārissimōs ēvāsisse virōs et ab indoctā plēbe tanquam patriae lūmina colī et observārī, tē quoque rērum ignārum in indoctī vulgī contiōne cōnstitūtum floccī pendī. Praetereā, quō plūs glōriae et laudis illōs et habēre, parentibus quoque suīs attulisse perspexerīs. Eō plūs etiam trīstitiae et paenitūdinis concipiēs tē nec amīcīs nec cognātīs sōlāminī et ōrnāmentō fuisse. Mē saltem miseret patris tuī et mātris, honestissimae fēminae, cum quibus mihi summa necessitūdō intercēdit. Diēs noctēsque tuō student commodō nihilque grātius eīs fore sciō quam tuam in līberālibus artibus ēducātiōnem, quātenus abs tē ūnicō eōrum gnātō nōnnihil habērent honōris, magnam senectūtis suae nūtrīcem. Sed quid multīs moror? Pectus quod magnā nimis obstinātiōne obdūruit nūllīs prōrsus mollēscit amīcīs hortāminibus.
Lentulus
Venerābilis domine magister, fateor quidem mē superiōribus illīs diēbus paululum ārdōris ergā ēgregiās artēs habuisse, sed iam mē dīligentiōrem fore prōmittō. Iussa vestra capessam et quam dīligentissimē exequī cūrābō, baccalāriōrum quoque praeceptīs pārēbō. Ūnum hoc mihi ignōscite, venerābilitātem vestram per ultrā mundānum ōrō deum.
Magister
Iamprīdem tē plūs opere esse habitūrum spopondistī sed mē verbīs semper fefellistī hāctenus. Fīdūciam tuam fortasse omnem, ut plērīque omnēs faciunt dīvitum līberī, in parentum dīvitiīs collocāstī satque tibi prō huius vītae statū esse rēris dum tū ūnicus tantae opulentiae hērēs, ab inērudītō vulgō, quod opulentum quemque honōrat, venerābere. Falleris, edepol, falleris, stultissime puer! Nēmō enim ob dīvitiārum cōpiam meritō honōrandus venit quod, sī ignōbilis plēbs mōre suō tē nōn scientiā sed āere locuplētem colit et obseruat, opēs tuās admīrārī vidēbitur, quod turpissimum esse scrībit ille Athēniēnsis Acadēmiae prīnceps Platō in epistolā ad Dionisium Syrācūsānum. Sī vērō doctus et sapiēns, quod minimē arbitror, tibi rērum ignārō aliquid honōris opum grātiā exhibuerit, utrīque erit īnfāmia, tibi quidem quoniam nihil dignum reverentiā in tē habēs, illī vērō quia dīvitiās colere cēnsēbitur, quod quam procul sit ā sapientum officiō praeterit nēminem. Sōla autem scientia et virtūs cognitum habent honōrem et vērum decus, nihil profectō ad cumulum vērī honōris ex dīvitiīs accidit. Accipis haec?
Lentulus
Accipiō, doctissimē praeceptor, prō summā vestra in parentēs meōs benevolentiā, vōs rogō, parcite mihi. Quae deinceps vōs velle intellēxerō, omnia studiōsē dīligenterque faciam. Crās in prīmō dīlūculō hūc mē recipiam.
Magister
Crās dīcis? Dīc mihi crās istud, Lentule, quandō venit? Crās hoc perspicācī etiam Minervā adolēscentēs saepenumerō indoctōs fēcit senēs; quī sī didicissent hodiē, venerābilem et iūcundam dūcerent senectam. Crāstinum tibi prōmittere nolītō, cum nihil certī habeās an ad vesperam usque sīs vīctūrus. Sī quid hodiē didiceris, crās tē oblectābit sānē plūrimum illīus meminisse.
Lentulus
Colendissime praeceptor, monitīs vestrīs obsequar lubēns, hoc saltem ignōscite.
Magister
Tametsī id nōn sīs meritus, ignōscam tamen, hīs sed lēgibus ut in dīlūculō polliceāris scholās petās, nūllumque prōrsus tempus ōtiō et ignāviā dēdūcās.
Lentulus
Faciam venerābilitātī quoque vestrae grātiās habeō immortālēs.
Magister
Abī ergō nunc, impūne, sed nē mihi posthāc arguendus veniās, tē hortor, cavētō.
Colloquium Quīntum
Persōnae Cȳrillus, Pamphilus
Cȳrillus
Quō properās, Pamphile?
Pamphilus
Ad forum pergam.
Cȳrillus
Quid in forō āctūrus es?
Pamphilus
Socer meus hesternō vesperī duōs mihi dōnō dedit obulōs, ūnum prō pāne albō, alterum prō būtȳrō ut darem.
Cȳrillus
Tēcum ut ambulem sine.
Pamphilus
Sīnō, sed nūllus tibi obulus est?
Cȳrillus
Sunt mihi trēs. Hōs, sī tibi lubēbit, tuīs adiungam et nōbīs aliquid cibī pariter emēmus.
Pamphilus
Bene est ut volēs, placet mihi optumē.
Cȳrillus
Quid vērō emendum esse cēnsēs? Nucēs avellānās an gallicās? Vel botrōs potius? Heri duōs comēdī, mīrum dictū est quam dulcēs gustū fuerant.
Pamphilus
Unde illōs accēpistī?
Cȳrillus
Ēmī.
Pamphilus
Quantī?
Cȳrillus
Quattuor obulīs.
Pamphilus
Vereor eōs nōndum esse mātūrōs.
Cȳrillus
Mātūrī sunt et suāvēs in tantum ut suāviōrēs esse nequeant, mel mihi lingere vidēbar.
Pamphilus
Fallis mē.
Cȳrillus
Nōn fallō. Nōn soleō, Hercle, garrīre nūgās.
Pamphilus
Unde adductī sunt tam cito, nōn satis mīrārī queō. Nihil tibi certī memorāre valeō sed arbitror dē Novō Forō ubi plūrimī sunt hortī vītibus cōnsitī, vēndidit illōs ūna anus sedēns in currū corbibus plēnō.
Pamphilus
Nīl haesitō quīn omnēs iam vēndiderit, mavelim album pānem cum būtȳrō pinguī. Nam adhūc mihi cordī est quod magister omnēs inquit arborum frūctūs hōc annō īnsānōs esse.
Cȳrillus
Fac ut lubet sed nusquam reperiēs similam calidam.
Pamphilus
Tentēmus inter pistōrēs sī quis modo pinsit et in fornācem posuerit, illās dum adhūc fūmant emēmus.
Cȳrillus
Sed būtȳrō etiam nōbīs opus erit.
Pamphilus
Būtȳrī nōn meminerīs velim. Sat būtȳrī nōbīs erit dum albus nōs pānis nōn dēfēcerit.
Cȳrillus
Diē sāturnī ientācula pinsere semper cōnsuēverant pistōrēs, nāribus certē sentīscō pistī pānis vapōrem.
Pamphilus
Et ipse odōrō optumē, nōn longē fūmum esse reor.
Cȳrillus
Hīc prope est, ībō intrō, sequere mē properē, pinsit profectō, vidēn’?
Pamphilus
Videō.
Cȳrillus
Abī cito et būtȳrum prō tribus obulīs emitō, ipse hīc manēbō dum revertāris.
Pamphilus
Multum būtȳrī afferō, Cȳrille.
Cȳrillus
Quantī ēmistī?
Pamphilus
Ūnam ānum fefellī.
Cȳrillus
Quō modō?
Pamphilus
Huic quia cālīgārunt oculī, trēs prō quattuor dedī et continuō aufūgī tamque celeriter inde cucurrī quod suspīria vix dūcō, in cursō paene concidī. Sine respīrem pauculum, quaesō.
Cȳrillus
Requiēsce quamdiū lubet, probē fēcistī, mī Pamphile. Sī quid supererit id ad crāstinum servābimus.
Pamphilus
Crāstinī nē recordēris, ēsuriō suprā modum, vacuus mihi venter vehementer crepitat quō nōn erō contentus pāne. Vidēn’ placentam in laevō fornācis latere?
Cȳrillus
Videō.
Pamphilus
Hanc quantī pistor aestimat roga? (**)
Cȳrillus
Dūdum rogāvī, aiēbat sē prō ternāriō nōn datūrum esse.
Pamphilus
Cāram prō ternāriō rēris?
Cȳrillus
Cāram certē quia eō carēmus.
Pamphilus
Est mihi adhūc ternārius in crumēnā. Cape hunc et placentam eme, percupidus enim sum comedendī illīus.
Cȳrillus
Faciam lubēns.
Pamphilus
Volō hanc būtȳrō largē ut inungās.
Cȳrillus
Tēcum vīs edam?
Pamphilus
Volō sed hīc in prīstinō faciāmus lībāmen, reliquiās ad scholās ferēmus. Optimī sapōris est placenta.
Cȳrillus
Ipse iam satur sum.
Pamphilus
Quid satur? Ego vix famem prōvocāvī. Hāsce similās aequē edam ac placentam.
Cȳrillus
Tam avidus cibī es. Vorā in maximum tuum mālum.
Pamphilus
Maledīcis mihi? Nunquid ipse ternārium dedī?
Cȳrillus
Nōn maledīcō, sed succēnseō quod sitī siccus sum.
Pamphilus
Praestōlāre paulum dōnec hās dēglūtierō, mēcum ībis, pōtus nōn dēerit nōbīs.
Cȳrillus
Quōrsum itūrī sumus.
Pamphilus
Ad scholās.
Cȳrillus
Nihil ibīdem quod bibātur offendēmus.
Pamphilus
Ipse etiam bibere mavelim quam edere.
Cȳrillus
Venītō ūnā mēcum ad patris meī aedem, tenuem heri coqua ēmit pōtum, hunc pōtātō.
Pamphilus
Sērō nimis ad scholās, timeō, revertēmur.
Cȳrillus
Mātūre satis. Perge istāc, perge, in mē nūlla mora est.
Colloquium Sextum
Persōnae Paulīnus, Pamphilus, Lentulus, Cūstōs, Baccalārius, Petrus, Petrōnius
Paulīnus
Ubī nunc ille scholāris est quī cibum mihi attulit.
Pamphilus
Quid tibi illō opus est? Istam carnis porcīne portiunculam sibi dabō nē frūstrā sēsē mihi servīvisse conquerātur.
Paulīnus
Mictum arbitror īvit vel cacātum, nam mihi dē ponte euntī obuiam vēnit.
Pamphilus
Quī cum?
Paulīnus
Nōn nōvī, Hercle, alterum iuvenem. Is rubeō palliolō tēctus dextrā sportulam plēnam, laevā vērō amphoram Vratislaviēnsis cerevisiae ferēbat.
Pamphilus
Ad hortōs certē et pōmāria īvit. Utinam comes suus essem.
Paulīnus
Quid voluptātis tibi iam in hortō foret nōn sānē perspiciō, cum nūllibi terrārum frūctūs iam mātūrēscant.
Pamphilus
Rogās? Num audīstī noctū ventōrum tempestātem per quōs decussa sub arboribus multa iacere pōma nostra dīxit ancilla? Utinam sēcum in canistra legerem.
Paulīnus
Hinc nūllō iam pactō effugere poteris.
Pamphilus
Scīn’ quid mihi modo in mentem vēnit?
Paulīnus
Dum dīxerīs sciam.
Pamphilus
Nunc quam maximē opus est dolīs fingam mē itūrum ad opus nātūrae vel ad patrem abitūrum. Sī tibi animō īnsēverit mēcum īre ā baccalāriō et tibi et mihi favōrem accipiam.
Paulīnus
Probe suādēs, mī Paulīne, sed eccum cūstōdem.
Cūstōs
Paulīnē, magister iubet ad eum ut veniās quamprīmum.
Paulīnus
Siccīne ais, cūstōs?
Cūstōs
Cēnsēs mē commentum esse hoc?
Paulīnus
Succēnset nē?
Cūstōs
Nōn explōrātum habeō, sed per gradum dum dēscenderet accerse ad mē, inquit, Paulīnum.
Paulīnus
Auscultā mihi.
Pamphilus
Quid mē vīs?
Paulīnus
Cāpe intereā carnem hanc et scholārī sī advēnerit datō. Accīvit mē magister ad eum, properē ut eam oportet.
Pamphilus
Capiam quidem sed hāc lēge dum cito reversus nōn fuerit ipse ut edere queam.
Paulīnus
Assentior sed et librum mihi seruātō.
Pamphilus
Ubī nam locōrum is est?
Paulīnus
Num hīc vidēs?
Pamphilus
Nusquam, Hercle, cōnspicor.
Paulīnus
Mē miserum! Āmīsī librum! Surge, sine mē perspicere an sub tē iaceat sī forte dē scamnō dēcidisset.
Pamphilus
Surgam lubēns, saltem nē fūrtī mē arguās. Aliquid nē librōrum hīc vidēs?
Paulīnus
Quis mē homō est īnfēlīx magis?
Pamphilus
Bonō sīs animō, inveniēs illum, sed domī fortasse relīquistī.
Paulīnus
Arbitrāris mē tam lābilī esse memoriā ut quid paulō ante fēcerim ab animō meō iam efflūxerit? Mēcum profectō ipsum tulī, meminī sānē.
Pamphilus
Āliō forsan posuistī.
Paulīnus
Hūc recordor inter comedendum posuī.
Pamphilus
Ecquis tē pēnēs sēderit, meministīn’?
Paulīnus
Petrus lānificīs.
Pamphilus
Is forsitan iocō tibi illum sustulit, ubi convenīrēs eum vultū statim id prae sē feret. Abī, compellā eum, paucīs accipiēs an librum tuum sustulerit.
Paulīnus
Sānē suādēs, tentābō. Heus Petre, num librum meum habēs?
Petrus
Mē rogās? Sum nē ego cōdicis tuī cūstōs?
Paulīnus
Per immortālem tē ōrō deum, redde mihi eundem.
Petrus
Quid mē rogitās, fatue, nihil ego tuī egeō librī. Sat librōrum mihi est.
Paulīnus
Nē dēmorērīs mē tē etiam atque etiam rogō, nam cito hinc abeam oportet.
Petrus
Eās in malum cruciātum, pessimē.
Paulīnus
Adhūc mē vituperās?
Petrus
Abscēde, tē hortor.
Paulīnus
Procul dubiō sentīs quidpiam dē āmissō librō.
Petrus
Abī hinc, abī, tē iterum moneō, nisi abscesseris, vāpulābis profectō.
Paulīnus
Protervē quidem respondēs, sed hoc utique dīcere ausim quod quī hodiē mē pēnēs sēderit praeter tē sciō nēminem.
Petrus
Fūrtī mē accūsās? Audiō, abīrēs velim.
Paulīnus
Nīsī mihi librum redideris, nusquam ībō.
Petrus
Dēsine molestus esse, quod sī nōn fēcerīs mendāx tuum os cum librō mē tibi dīminuam ut cum dentibus linguam expuās, nam ubi tuus sit līber neque sciō neque nōvī neque hunc hodiē meīs vīdī oculīs.
Paulīnus
Nihil certī ex eō accipere possum, Pamphile. Ō mē īnfortūnātum! Excruciābit mē miserē pater hoc dum accēperit.
Pamphilus
Baccalāriō hoc conquerere.
Paulīnus
Ērudīte baccalārie, quaesō ut meminerītis, sī forte quis librum meum quem nunc āmīsī offenderit.
Baccalārius
Hūc animum advertite omnēs et facite indicium, sī quis vīderit Paulīnī librum, sī quis eum abstulerit quisve sustulerit.
Lentulus
Ipse vīdī hodiē pauperem quendam ferē librum sed an suus fuerit plānē nōn perspiciō.
Baccalārius
Nōmen illīus et unde sit nōstīn’?
Lentulus
Nōn equidem nōscō.
Baccalārius
Ipsum dum cōnspicārēris nōstīn’?
Lentulus
Arbitror. Lacerā nimis tunicā et eā quidem rubeā, pullō quoque mantellō erat vestītus.
Baccalārius
An in hōrum sit numerō vidē.
Lentulus
Nōn videō ipsum, forās ēgressus et librum forte vēnditūrus ad forum sē prōripuit.
Baccalārius
Properā ergō tū, Lentule, cape tibi hōs duōs comitēs, sī illum vidērīs tuīs istīs indicātō sociīs clanculum, vōs autem illum dēprehēnsum, sī nōn suā sponte sequitur, dūcite. Īte et quaerite ipsum in forō, per tōnstrīnās, per laniēnās et per circum, sed ā longē sequiminī Lentulum, nēdum ille trium litterārum homō vōs simul ac celerāre cōnspiceret aliquid fraudīs vōs tendere sibi persuādēret.
Cūstōs
Iam magistrī oblītus est, Paulīne?
Paulīnus
Nunc equidem eō.
Pamphilus
Oportūne advēnistī, Petronelle, iamdūdum tē expectō.
Petrōnius
Ad quid mē vīs?
Pamphilus
Carnem hanc assam mihi crēdidit Paulīnus ut tibi redeuntī dem.
Petrōnius
Probe ēgit, ēsuriō maximē, stomachus mihi dūdum crepuit sed ipse ubi nam est?
Pamphilus
Ad magistrum īvit. Aderit statim.
Petrōnius
Utinam redīret cito.
Pamphilus
Eccum.
Paulīnus
Sērus ad nōs redīs, Petrōnī, nihil novī tēcum fers? Nōn loqueris mihi?
Petrōnius
Comēdistīn’, Paulīne?
Paulīnus
Ad satietātem usquam.
Petrōnius
Sine et mē meam pauxillum eximere famem istāc carnis būbulae portiuncula. Nam cursitandō factus sum famēlicus, ubi mē parumper refēcerō tibi continuō ubi locōrum fuerim et quid ēgerim memorābō.
Paulīnus
Ēde cito.
Petrōnius
Cēnsēs mē canīnam habēre rabiem, ut hanc simul tōtam dēglūtiam?
Paulīnus
Nē vēlīs īrāscī, ēde quamdiū lubet, sat temporis concēdam, intereā Pamphilum conveniam.
Paulīnus
Nec rediērunt quī illīus querendī nēquam hominis causā missī sunt ad forum?
Pamphilus
Ēos iam redīre autumās, cum vix eō pervēnerint?
Paulīnus
Quartāle ūnīus hōrae ferē iam praeteriisse reor.
Pamphilus
Quid tum, priusquam in aliōrum coetū hominum queritur media lābitur hōra.
Paulīnus
Satur iam es, Petrōniī?
Petrōnius
Satur nē sim rogās ex tam parvulō carnis frustō? Multō iam avidior cibī sum quam anteā!
Paulīnus
Missā face haec, saturābere brevī, dum ubi fuerīs mihi dīxerīs.
Petrōnius
Utinam ēvenīret ut pollicēris.
Paulīnus
Nīl prōrsus diffīde, cape manum meam hanc dexteram, bonā fide prōmittō id tibi futūrum.
Petrōnius
In parentis tuī pōmāriō fuī.
Paulīnus
Quī cum cēdō, amābō?
Petrōnius
Cum adolēscentulō quam crēberrimē domum genitōris intrāre et ēgredī cōnspicor, nōmen nōn meminī.
Paulīnus
Certē ipsus est quō dē cōgitābam. Sed ubi illum relīquistī?
Petrōnius
In hortō.
Paulīnus
Intellēxistīn’ eum ibi diū permānsūrum?
Petrōnius
Ad sōlis usque occāsum, nam ancillam aiēbat sē iam nunc corbēs esse portātūram prō colligendīs pōmīs et aliīs arborum fētibus.
Paulīnus
Tantum nē damnī huius noctis ventōsa fēcit tempestās?
Petrōnius
Incrēdibile est dictū!
Paulīnus
Perge rūrsus illūc mēcum amantissimē Petrōniī, duōs tibi dabō obulōs.
Petrōnius
Nōn ausim.
Paulīnus
Quid nī?
Petrōnius
Timeō mihi nē ā baccalāriō corrigar.
Paulīnus
Pōne timōrem et mōrem mihi gerās in hāc dumtaxat rē, sī posthāc etiam quidpiam abs mē optāveris, mē tibi praestō semper futūrum esse profiteor.
Petrōnius
Tibi obtemperārem quam lubenter, sed baccalārius mihi cordī est.
Paulīnus
Exclūde metum, nam quō pactō baccalarium lūdificābimus tibi dīcam.
Petrōnius
Quid vīs ut sibi loquar?
Paulīnus
Dē genitōris meī sēde tē nunc pedem ferre mēque excīvisse ad sē sibi dīcitō.
Petrōnius
Sentiet dolum, formīdō.
Paulīnus
Experīre quod nōn dubitābit aliquam hic dēlitēscere fraudem, sūmitō saltem audāciam.
Petrōnius
Metuō mihi, Hercle! Nam mē aliās fallāciārum plēnum dīcit et dolī.
Paulīnus
Quid adeō expavēscis mōre fēminae. Ipse favōrem accipiam, tū saltem fateāre id voluisse patrem.
Petrōnius
Quid ego metuam rogitās? Sed fac, age, fatēbor.
Paulīnus
Perdocte baccalārie, date mihi veniam ad patrem ut eam.
Baccalārius
Quid reī cum patre modo habēs? Manē hīc.
Paulīnus
Sinite mē abīre, vōs obsecrō!
Baccalārius
Patrī tuō nōn opus est servitūte tuā, sat habet familiae, sciō.
Paulīnus
An servitūtis meae indigeat nesciō, sed mehercle per Petrōnium accersīvit ad sēsē ut venīrem ē vestīgiō.
Baccalārius
Garrīs, ineptē.
Paulīnus
Nōn, edepol, mentior. Petrōnium rogātē. Is vōs reddet certiōrem.
Baccalārius
Quandō et ubi Paulīnī parentem vīdistī?
Petrōnius
Modo in templī porticū mihi obvius vēnit.
Baccalārius
Compellāvit nē tē?
Petrōnius
Compellāvit.
Baccalārius
Huncine aiēbat cupere sēsē?
Petrōnius
Hunc gnātum suum.
Baccalārius
Ficta prōfers fortasse, nam quid hominis sīs iamprīdem compertum est mihi.
Petrōnius
Sīc est ut dīxī.
Baccalārius
Petrōnī, Petrōnī, tibi bonā fide prōmittō, sī mendācia mihi prōtulerīs, tē virgīs adeō cēdam ut dum vīxerīs meī meminerīs. Sapis haec!
Petrōnius
Sapiō optumē.
Baccalārius
Ad patrem ut eās, Paulīne, tibi faveō, sed nē mē ūnā cum Petrōniō dēfraudāverīs cavētō, sed cōdicis tuī iam prōrsus es oblītus quem sī Lentulus attulerit, cui vīs ut dētur?
Paulīnus
Ex quō cui potius illum commendem praeter vōs sciō nēminem. Mihi, dōnec redierō, seruātō, tē obsecrō, aut iubeātis ut quispiam scholārium mihi intereā locī dētineat.
Paulīnus
Quod voluī ut volō impetrāvī.
Petrōnius
Nēminī dīxerīs, tē hortor, sequēre mē et simul circumspice nē quis scholārium quī nōs in hortum īre speculētur adsit.
Baccalārius
Ecquis ēminus cursitat cūstōs?
Cūstōs
Lentulus mettertius vēnit.
Baccalārius
Certē ipsus est, sed heus, quārtus ubi nam est quem aiunt librum sustulisse? Quid novī tēcum affers, Lentule?
Lentulus
Nusquam offendimus iuvenem illum.
Baccalārius
Male satis.
Lentulus
Ter sūrsum atque deorsum in forō cursāvimus explōrātūrī eum sed neque mihi hīsce meīs sodālibus vīsus est usquam, nīl tamen ambigō quīn in populārī illā multitūdine dēlituerit.
Baccalārius
Dēnsum nē vulgus in clāmōsō forō it? Tam dēnsum quod crēditū sit difficile quanta illīc fit plēbēiae contiōnis frequentiā.
Baccalārius
Caveat ille nēquam vōs omnēs hortor. nēminī dīxerīs mē prō illō rogāsse, et cum modō invenīrī nōn potuit, age, Lentule, cum ad scholās ille gressum fēcerit, continuō mihi ut nārrēs volō, sīn autem quispiam vestrum illum dē meā inquīsītiōne certiōrem fēcerit et id mihi dictūrum fuerit, is sciat sē inpūne nōn esse ēvāsūrum.
Lentulus
Faciam ut iubētis.
Colloquium Septimum
Persōnae Cantor, Cūstōs, Magister, Mopsus, Eurialus, Amintās, Coridōn, Dametās, Melibeus, Dāvus
Cantor
Nōn possum nōn vehementer admīrārī quod tam dūrō estis ingeniō super addiscendīs carminibus, sed inadvertentiam potius incūsem oportet quam ruditātem, cum praesertim hīs multō difficiliōra saepenumerō quam studiōsissimē didiceritis. Et hoc, quod modo ferē sexāgēsiēs vōbīscum cecinī, carmen dē simplicī est contextū, nec quidpiam habet anfractim; ex pūrīs enim cōnstat concordantiīs. Plērīque vestrum sunt capācēs et, sī quī obtūsiōrī sunt intelligentiā, grossitiem tamen multa opera mollēscit, ut ferrī obtusitās saxō acuitur. Sed nē labor meus sit inānis, nēve, quod imprīmīs pertimēscendum est, in templō cantātūrī scandalō et dēdecorī mihi sītis, velutī crēberrimē cōnsuēstis facere, cōnstituī exāminandō vestram probāre dīligentiam. Sed ut iussīs magistrī obtemperem, abī cito, cūstōs, magistrum huic exāminī ut intersit meō nōmine rogitā.
Cūstōs
Eu forēs iam aperit, ingreditur!
Cantor
Abundē est.
Magister
Spopondī mē prīdiē audītūrum quantum opere dētis carminibus, antiphōnīs, respōnsōriīs in templō nostrō prō deī cultō dēcantandīs. Cum praesertim iam totiēs hoc ūnum cecinistis carmen ut mihi repetītiōne suā molestius sit nihil. Quārē, agite, cantor, quantum quisque sapiat experiāmur! Cantet Mopsus tenōrem, Eurialus discantum modulētur. Amintās bassum tonet. Vōs aliī tacēte, sed arrēctīs auribus animaduertite.
Cantor
Incipe, Mopse: Euriale, ūnum seruātō suspīrium. Tū vērō, Amintā, longam tenētō pausam. Audīstis quam canōram habet vōcem Mopsus. In pāstōrum fuit fortasse scholīs. Ā bōbus, Hercle, dum inter alia boant armenta, hunc didicit cantum! Nam per immortālem deum, mūgītum potius quam hūmānī gutturis sonum audīre mihi videor. Nesciō quid Amintās intrā faucem immurmuret. Ego tē penitus nihil percipiō. Succinis? Nimium altiōre vōce cantēs oportet. Incipe rūrsus, et pausae nōn oblīvīscere, Amintā. Quid? Adeō raucīs, crūdum, rear, comēdistī allec et salsum nimis.
Amintās
Nōn, sed ea vōx mihi semper est fuitque multōs annōs nec spērō mē unquam serēniōre vōce esse cantātūrum.
Cantor
Mūtāstīn’?
Amintās
Iamprīdem.
Cantor
Quot annōs nātus es?
Amintās
Vīgintī.
Cantor
Eho! Multum habēs aetātis. Exīstimābam tē vix tredecimum agere annum! Irritus iam est omnis cōnātus serēnandae vōcis, posteāquam raucēdō intrā faucēs tenāciter adhaerēns obdūruit. Sērō nimis expectāstī. Ingēns enim clāmor mūtātiōnis tempore vōcem serēnat.
Amintās
Nīl prōrsus clāmor ille iūvit mē.
Cantor
Cum itaque rauca tibi sit vōx, satius tibi erit posthāc os cohibēre quam aliquid inconcinnē dēprōmere. Cantā tū bassum, Dāve, et meminerīs pause, tē hortor.
Dāvus
Meminerō.
Cantor
Abscēde, Mopse, cum tuō boātū. Accēde tū, Coridōn. Vidēris enim mihi canōram habēre vōcem, et cum Euriālō incipe.
Cantor
Ho! Ha! He! Caprigēna certē Coridōn est aut cum caprīs alitus, hunc ab eīs didicit sonum. Tacē! Tacē! Obsecrō tē. Quod sī in caprōrum grege tē cantantem offenderem, nesciō quō pactō ab eīs discernerem. Ades hūc Damētā et tenōrem cantātō.
Damētās
Nōndum plēnē sciō.
Cantor
Ohē! Nescīs, omnium dūrissimē, cum tamen per hōsce diēs semper modulātus sim? Trēs tēcum ūnā affertō virgās, cūstōs.
Cūstōs
Adsunt.
Cantor
Āridē nimis sunt, ūnō franguntur ictū. Cape tibi obolum et emitō mihi succī plēnās, quae tenācēs sunt. Efficiam ut posthāc plūs opere faciant.
Dametās
Nunc prīmum hoc audiō carmen.
Cantor
Quid loqueris, mendāx? Num ā diē lūnae in hunc veneris usque diem cotīdiē cecinī?
Dametās
Nōn īnficior sed ipse nōn intereram.
Cantor
Ēō peius est.
Dametās
Scītū et favōre magistrī in patriā fuī tellūre.
Cantor
Quae rēs tam ardua nātāle sōlum ut vīserēs impulit tē.
Dametās
Socer meus bīnās ad mē dedit litterās cum quibus mihi perscrīpsit mātrem febre quārtānā implicitam et suprēmam** cōnfectam maciē ex hāc vītā esse migrātūram. Et sī quid suārum rērum integrum mihi servārī velim quamprīmum ut venīrem monuit.
Cantor
Nūgae sunt.
Damētās
Nōn, Hercle!
Cantor
Fallīs fortasse mē. Plēnus nēquitiārum es. Ascende, Petrōnī, ad magistrī habitāculum mēque certiōrem ut faciat rogā. An Damētē ad patrium larem abiciō, cum suō cōnsēnsū facta sit? Fac, age, Melibeāe, intereā locī quid ipse sapis intelligam.
Melibeus
Ignārus sum carminis huius.
Cantor
Male satis. Cantā paululum.
Melibeus
Nōn sciō, Hercle!
Cantor
Quam ob rem nihil prōrsus opere dās concentibus? Cūstōdēs adsitīs! Arripite hunc et tantisper eum pedibus tenēte, dum bene eum corrēxerō.
Melibeus
Ignōscite mihi prō hāc dumtaxat vice. Posthāc erō dīligentior.
Cantor
Nōn ignōscam. Parvipendis hortāmina mea.
Melibeus
Parcius mē corrigite, per clēmentissimum vōs rogō deum.
Cantor
Quō minus scīs eō plūs corrigendus venis. Sinite eum iam, cūstōdēs.
Petrōnius
Magistrum nunquam offendī. Postēs clausī sunt. Ter pulsāvī et quidem cum tumultū. Nēmō tamen mihi aperuit. Catulum sōlum audīvī lātrantem.
Cantor
In ecclēsiā ipsum fortasse offendēs ōrantem, sed, manē hīc. Ipse eum appellābō et, cum ad chorum vōbīs iam eundum sit, exāmen aliōrum ad crāstinum prōrogāre volō.
Colloquium Octāvum
Persōnae Paulīnus, Entellus
Paulīnus
Quō agis tē cum cantharō, Entelle?
Entellus
Quid rogās?
Paulīnus
Ēdissere mihi quōrsum ībis, tē plūrimum ōrō.
Entellus
Num ipse rogō quō tū gressum dīrigis? Nīl tibi cūrae sit mea abiciō, tuam rem cūrā, sine mē meam cūrāre.
Paulīnus
Prōderit mihi fortasse id scīre.
Entellus
Ad rubētum eō.
Paulīnus
Quid istīc tibi negōtiī est, mī Entelle?
Entellus
Genitrīx mea heri vestēs lāvit. Hās modo ad sōlem in hortō siccat cum sorōre Pampinellā et ancillā.
Nīsa
(ancilla) Hīs, quī procul dubiō ob aestum sitiunt, pōtum ut afferam iussit pater.
Paulīnus
Est nē vōbīs hortus?
Entellus
Est.
Paulīnus
Ubī nam? Cēdō, cārissime Entelle.
Entellus
Scīn’ quā in quernam ītur silvam?
Paulīnus
Sciō optumē.
Entellus
Ā laevā in prīmō nemoris ingressū est spīnīs aspera saepēs, quam iuxtā antīqua stat salix.
Paulīnus
Illa neque hostiolō imminet?
Entellus
Istaec.
Paulīnus
Multās in eō habētis cōnsitās arborēs.
Entellus
Innumerās, nam spatiōsus est valdē et viridī grāmine amoenissimus et propter arborum dēnsitātem tōtus ferē opācus, hīc buxus viret, hīc flōret iūniperus, vernat hīc pirus, pullulat alibī pōmus, vītis hīc lacrimat et gemmās trūdit. Longum est dictū, diēs nē prius dēficeret sī tibi quot hīc herbārum et fruticum virent speciēs ēnārrārem.
Paulīnus
Dēlectat mē plūrimum istaec dēscrīptiō.
Entellus
Auscultā, adhūc ūnum dīcam quod tibi plūs voluptātis cōnferet: in viridāriī mediō fonticulus quīdam liquidissimīs ex harēnā scatet undīs, dūmō tegitur et vīvō saxō circumdatur, per tōtum hortum hinc rīvulus dēcurrit.
Paulīnus
Iūcunda memorās, incrēdibilī mē afficiās voluptāte. Sine mē tēcum īre, tē per Iovem ōrō.
Entellus
Nōn ausim.
Paulīnus
Quid nī?
Entellus
Māter vetuit nē quemquam aliēnum intrōdūxerim.
Paulīnus
Nihil malī ex mē tibi futūrum timē.
Entellus
Loquēris ut sapis, mātrem meam ipsam nōvī optumē.
Paulīnus
Favētō mihi ūnā tēcum ut ambulem.
Entellus
Tacē, succēnsēbit māter.
Paulīnus
Nōn, Hercle! Grāta magis erit ex meō adventū.
Entellus
Aegrē feret, sciō, dum tē intrōdūxerō.
Paulīnus
Sī eam īrātam fore accēperō, abscēdam illicō.
Entellus
Faciam quod petis, sī mihi quidpiam dederis.
Paulīnus
Quid mē tibi vīs dare?
Entellus
Obulōs duōs.
Paulīnus
Nōn sunt mihi modo, crās tibi bonā fide prōmittō mē datūrum. Aut sī nūlla fidēs mihi tēcum est, accipe libellum hunc in pignus.
Entellus
Quantī eum aestimās?
Paulīnus
Duōrum grossōrum.
Entellus
Vix valet assem.
Paulīnus
Dūdum mihi Pamphilus plūs pecūniae prō eō dedisset. Daret et modo, sed mihi nōn fuit unquam vēnālis.
Entellus
Quid adeō mihi tē super illō iactitās, mīror! An rēris mē illīus nescīre valōrem?
Paulīnus
Arbitror, Edepol! Sed intus quid contineat nōndum nōvistī.
Entellus
Latīna.
Paulīnus
Quid Latīna? Errās.
Entellus
Nihil, sciō, magnī in tam parvō cōnscrīptum esse potuit.
Paulīnus
Rēctē memorās proptereā quod ignōrās, parvī exīstimās.
Entellus
Aperī ergō ut quid obseruet videam.
Paulīnus
Aperiam cōnfestim, sed ante quid in sē contineat dīcam. Nē opīnēris mē commentum esse dolum. Habet libellus is mihi cārissimus prīmum et quārtum tractātus Petrī Hispānī textuāliter pulchrē scrīptōs, calamō quidem subtīlī valdē et ātrāmentō nigerrimō, sequitur deinde mōrālis ille Chatō, additus est in fīne tractātūs ille quem magister dē nōminibus et verbīs hieme quae praecessit ex Pristiānō collēgerit, sed ut mē vēra dīxisse comprobēs, tibi eum cōnspiciendum dō.
Entellus
Probe locūtus es, nōn crēdidissem tam multa hīc continērī.
Paulīnus
Vīs modo ut tēcum ambulem?
Entellus
Sed eum prō pignore servābō.
Paulīnus
Servātō tibi eā vērō lēge ut dum tibi duōs obulōs dederō eundem ut mihi reddās.
Entellus
Aequum est.
Paulīnus
Eāmus.
Entellus
Ībō prae, tū, mē sequere procul, nē māter intelligat mē indūxisse tē, vērum potius crēderet tē praetereuntem cāsū intrāsse, et interrogātus ā genetrīce meā unde vēnerīs, dīc tē vestēs lotrīcī attulisse in rubētum, vīdisse quoque ut in hortum īverim.
Paulīnus
Rēctē suādēs.
Entellus
Ecquis in hunc nostrum venit hortum, māter? Num Paulīnus est? Certē ipse est.
Paulīnus
Salvēte.
Entellus
Eho, Paulīne! Et tū sīs fēlīx, unde inopīnus pergis?
Paulīnus
Ex rubētō.
Entellus
Quid illīc ēgistī?
Paulīnus
Linteāmina, togās, capitergia, camisiās, mantilia, lotrīcī nostrae lavanda portāvī, inde cum redīrem tē ēminus intrāre cōnspicātus ē vestīgiō, secūtus sum. Saltem nōn displicēret mātrī tuae. Sed audit fortasse quaee loquimur?
Mater
Nē cūra, fīlī mī, nīl mē hīc tuus molestat ingressus. Lūde cum fīliolō meō quamdiū lubet.
Paulīnus
Hēī! Quam vernat is vester hortus, est multō spatiōsior nostrō.
Entellus
Ubī vester situātur?
Paulīnus
Scīn’ dīvī Nīcolāī sacellum?
Entellus
Optumē.
Paulīnus
Ā laevā coemētēriī ītur in vīcum ūnum, ad cuius cum terminum pervēnerīs, stat ā dextrā parvula domus pāstōrālī similis tuguriolō. Hāc iter est in hortum nostrum quī usque ad antīquī Oderae aquās prōtenditur. Lētō etiam amoenissimus grāmine cerasīs et pōmīs fertilissimus.
Entellus
Nōn meminī mē unquam ibīdem fuisse.
Paulīnus
Tē brevī eō dūcam.
Entellus
Sunt nē in eō complantātae tot arbusculae?
Paulīnus
Nōn, nam rūsticus ille cui colendum dēdit nihil penitus in eō opere fēcit. Genitor etiam aliīs praepedītus eum parvipendit. Iam dūdum illum vēndidisset sed dēlectātiōnis grātiā retinet. Praeter aliōs quōs gignit frūctūs plūrima cerasa.
Entellus
Quid cerasa memorās? Sequere mē. Quot et quālēs hīc hortus noster fētus et quam multa olerum herbārumque genera pariet tibi indicābō. Hic excrēvit lactūca, ibi cēpa, porrum, alium, petroselīnum, pīsum, hīc cum lente exsurgit et, quod rārum Vratislaviae reperiēs, hīc rīsum nāscitur. Hās cucurbitās ipse posuī. Mīrum dictū et quam magnō intumēscant ventre dum satis eīs hūmōris ministrātur. Hoc spīnētum corōna (**) gerit in gallicae nucis magnitūdine. Hīc rūtam, maiorānam et lavendulam germāna sibi prō sertīs ēducat.
Paulīnus
Sed quae nam arbor istaec? Nunquam meminī mē vīdisse simile eī.
Entellus
Amygdalās habet optimās, proxima huic quod minimē crēderēs fīcus fert magnās, illa vērō cum hirsūtīs rāmīs castaneās.
Paulīnus
Hē, ho, ho!
Entellus
Quid clāmās?
Paulīnus
Rānam sub pede sēnsī.
Entellus
Timēs, fatue.
Paulīnus
Ēn, salit!
Entellus
Comprehende eam manū.
Paulīnus
Horreō certē.
Entellus
Cūr?
Paulīnus
Horreō rānās. Sed unde hūc vēnerit mīror.
Entellus
Ex lacū quem fonticulus ille facit cuius ante memineram vēnit ubi multae habitant. Nōn audīs surdē quantō clāmōre coaxant?
Paulīnus
Eāmus ad fonticulum.
Entellus
Istāc nōn rēctē ībimus.
Paulīnus
Ad rīvulī fluōrem gressum dīrigō.
Entellus
Errās, oblīquō it cursū, ad laevam abluēmus necesse est, nam ad dexteram palus est līmōsa, ulvīs et iuncō grāta ut dīxī, rānārum sēdēs. Tū saltem, mē sequēre. Hāc prope iam est fōns quem petimus.
Paulīnus
Entelle, Entelle, praestōlēris paululum.
Entellus
Quid?
Paulīnus
Ecce frāga hīc cōnspicor!
Entellus
Garrīs?
Paulīnus
Nōn, Edepol, Siste tū hūc et vidēbis.
Entellus
Nunquam anteā hic ea crēscere vīdī sed necdum mātūra sunt.
Paulīnus
Suprā modum dulcia sunt gustū. Cape duo haec et proba an vērum tibi dīxerim.
Entellus
Edāmus ad satietātem usque.
Paulīnus
Nesciō quid hīc rēpit. Fugiāmus hinc, fugiāmus, vīpera hic serpit!
Entellus
Quid mē adeō terrēs, fugitīve? Tōtus intremuī.
Paulīnus
Ēn, sub sentibus caudam adhūc ērigit.
Entellus
Discēdāmus nē quidpiam venēnī serpēns ille in nōs ēvomat. Iam enim nōbīs obtigit id quod baccalārius hesternā lēctiōne ex Vergiliō interpretātus est:
Quī legitis flōrēs et humī nāscentia frāga Frīgidus ō puerī fugite hinc latet anguis in herbā. Sed iam fontī appropinquāmus.
Paulīnus
Ubī nam est?
Entellus
Hīc, sed propter virgulta quibus circumdatur vidērī nequit. Vidēn’ modo?
Paulīnus
Optumē. Hei! Quam vitreīs mānat undīs, dēlectat mē sānē plūrimum istīusmodī scatūrīgō. Dulcēs procul dubiō aquae sunt et pōtābilēs.
Entellus
Ipse sciō quia saepe inde bibī.
Paulīnus
Āret mihi os ob sitim.
Entellus
Bibe audācter tam gelidus is mihi crēde latex est ut pōtantium dentēs īnfrīgidet. Experīrī potes, sī vīs, merge saltem os in fontis superficiem, sentiēs cōnfestim aquārum et dulcem sapōrem et frīgus.
Paulīnus
Caput meum ingurgitābis, timeō.
Entellus
Nōn faciam, abībō procul.
Paulīnus
Sīc est ut dīxistī, nunquam bibī nec crēdō mē ōlim tantae suāvitātis aquam bibitūrum. Mālō hunc pōtāre fontem, Iovem testor, quam cerevisiam!
Entellus
Nūllibi gentium huius inveniēs similem quī adeō frīgefaciat quidquid sibi immittitur et quī magis sit liquidus. Prīdiē pater, quod minimē crēderēs sī experientiā nōn approbāssem, lagēnam veteris vīnī plēnam quod ā sōle incaluerat sibi ut reficerētur imposuit dumque illa breviusculō tempore in eō iacuisset merum fontis frīgus interim contrāxerat ut dum genitor bibere vellet abstinēre etiam cōgerētur et nec unquam sē vīnum recentius gustāsse asserēbat.
Paulīnus
Expertus tibi crēdō.
Entellus
Ipse etiam bibam, vērum adībō prius mātrem ut et parum cāseī mihi det petam.
Paulīnus
Et mihi partem etiam affertō.
Entellus
Quid intereā āctūrus es?
Paulīnus
In hōc viridī quiēscam grāmine, sub hāc umbrōsā quercū nūllī mē hic sōlis contingunt radiī.
Entellus
Incīde potius, canās aut sūcī plēnās prōscinde frondēs salicis et illās tantisper tunditō dōnec mollis possit ēvellī cortex, cum redierō faciēmus inde nōbīs fistulās.
Paulīnus
Accomodā mihi cultellum.
Entellus
Nē mihi eum āmittās timeō.
Paulīnus
Nōn āmittam.
Entellus
Heri socer meus illum mihi donodēdit, dīligenter ergō mihi cūstōdītō, tē hortor.
Paulīnus
Nē cūrā, vāde ōcius et affer pānem cum cāseō ut edāmus. Fistulam cum advēneris parātam tibi reperiēs.
Entellus
Fistulam parāstīn’?
Paulīnus
Nihil prōrsus cibī mihi affers?
Entellus
Fistulam sī dederis, sat cibī abs mē habēbis.
Paulīnus
Parum fideī mihi apud tē esse reor, quandō tibi falsa memorāvī?
Entellus
Sī mē iam lūdificābis, Paulīne, superōs testor, mē posthāc tibi nōn esse crēditūrum unquam. Cape tibi cāseum.
Paulīnus
Et ego hāc sonōrā tē dōnō fistulā.
Entellus
Sīn nōn canōrā magis mē vīs dōnāre et hanc tibi servātō.
Paulīnus
Quid sibi dēsit, Edepol, sciō nihil.
Entellus
Nūllum prōrsus edit sonum, auscultā mihi, rūrsus īnflābō.
Paulīnus
Quō pactō ēmittere dēbeam sonitum, fatue, cum illīus forāmen ōre tuō occlūsistī. Dā mihi illam quō cantābis modo, tē docēbō. Sīc eam tenētō forāmen ut pateat et aciem fistulae labellō tuō sīc lēniter tangitō, audīn’ hoc?
Entellus
Sine experiar.
Paulīnus
Num tibi rēctē persuāsī.
Entellus
Strīdet utique paululum.
Paulīnus
Nē mīrum ruptus est pauculum cortex, sed hoc nihil mihi nocitūrum spērō dum fortiter spīrāverīs, attamen sī hāc nōn contentus es, modo operīre, meliōrem tibi brevī faciam.
Entellus
Iam fierī nequit.
Paulīnus
Quam ob rem?
Entellus
Māter inquit sē iam nunc abitūram quia sibi cēna coquenda est ut, cum pater rūre redierit, quod edat inveniat. Mē quoque ut sine morā venīrem monuit.
Paulīnus
Abeat parēns tua quō velit, nōs hīc manēbimus in tribus etiam hōrīs vix estis cēnātūrī.
Entellus
Nōn ausim.
Paulīnus
Quid nī?
Entellus
Succēnsēbit certē et ego vāpulābō. Metuō etiam parentem quī, sī dē rūre iam redierit, mē quem domī dum nōn offenderet verberāret.
Paulīnus
Nē timē. Rogātō eam ut tibi prō hāc vice indulgeat ad quartāle dumtaxat ūnīus hōrae.
Entellus
Nōn faciam, tempus est ut abeāmus hinc.
Paulīnus
Vespere vix cantantur.
Entellus
Quid ais, stolidē? Suspice caelum! Ēn, sōl iam in occāsum ruit.
Paulīnus
Nōn crēdō eum in quātuor hōrīs cāsūrum. Maneāmus hīc usque ad vesperum.
Entellus
Ēn, bubulcus iam pellit in stabulā iuvencōs. Audīn’ mātrem nōs iterum vocantem? Mōs gerendus est parentibus. Tū hīc manē, ipse eō.
Paulīnus
Ego tēcum nōn ingrediar, timeō mihi nē quis baccalāriōrum in ponte istō obviam veniēns mē tēcum exīvisse videat.
Entellus
Quōrsum tunc iter faciēs?
Paulīnus
Horsum, per Oderae portam.
Entellus
Perge quō lubet ipse mātrem sequar.
Paulīnus
Quandō aliter fierī nequit, equidem tē sequor.
Scholāris sīc petat introitum scholārum. Venerābilis domine magister, doctrīnae capessendae grātiā mē sub vestram contulī praesentiam. Quā propter mihi ut sub ērudītiōne vestrā esse queam favēte, vōs nōn ōrō solum sed etiam obsecrō. Polliceor mē omnia quae probum decent scholārem summō semper studiō esse factūrum. Hūmānissime domine rēctor, bonārum artium percupidus hūc concessī doctrīnā vestrā doctior ēvāsūrus. Quam ob rem mē scholasticō vestrō coetuī ut anumerētis maiōrem in modum petō. Quae mē facere voluerītis omnia studiōsē dīligenterque exequī cūrābō. Colende vir, discendī studiō hūc venī ea propter per clēmentissimum vōs ōrō deum ut scholās vestrās cōnsēnsū vestrō ingrederer. Quae vōs vestrōsque velle intellēxerō faciam omnia quam lubenter. Obseruande vir, sub cōnspectum vestrum mē recēpī ērudītiōnis grātiā. Quārē mē in numerum scholārium vestrōrum ut suscipiātis maximoperē rogō. Iussa vestra capessam, mē quoque artibus ipsīs opere plūrimum esse datūrum prōmittō. Perdocte vir, scientiae avidus hūc venī aliquid etiam doctrīnae vestrae acceptūrus, quārē sī mē in scholasticī coetūs ōrdinem accēperītis, nihil mihi grātius accidere exīstimārem. Quod ut faciātis vōs vehementer rogō. Spondeō vōbīs et vestrīs collaterālibus mōrem semper esse gestūrum. Scholāris recessūrus sīc petat favōrem abeundī Obseruande praeceptor, vīsum est parentibus, ipse quoque apud mē cōnstituī, ut hinc mē aliō cōnferrem. Hūmānitātem igitur vestram ōrō ut vestrō cōnsēnsū abīre possem. Immortālēs vōbīs et agō et habeō grātiās prō benevolentiā ergā mē vestrā. Quam licet nōndum aliquō meō exaequāvī meritō, mē tamen vōbīs quoad vīxerō prōmittō esse obsecūtūrum. Placuit parentibus ut ad Acadēmiam Cracoviēnsem concēderem. Cum itaque prō ērudītiōne vestrā grātiās nōn sim relātūrus, immortālēs tamen agō, agam dum vīvam. Genitor meus mihi praescrīpsit patriōs penātēs ut revīsam, mīlle igitur vōbīs sint grātiae, prō cūrā dīligentiāque vestrā mēcum habitā. Cui licet aequē nūllō etiam mūnere sum respōnsūrus. Deum tamen spondeō mē prō vestrā bonā valītūdine semper esse exōrātūrum. Quamvīs id dīligentiae quod mēcum habuistis nōn meruerim, dignitās tamen vestra spēret sē ā pientissīmō deō sat mercēdis esse acceptūram cui ut vōs diū incolumen vōs servet in diēs supplicābō. Ūnae mihi ā parentibus allātae sunt litterae domum ut veniam quamprīmum. Quid causae sit perspectū mihi nōn est, vōs ideō vehementer rogō ut vestrō favōre hinc abeam et prō vestrā in mē benevolentiā grātiam vōbīs habeō singulārem. Mē quoque perpetuō vōbīs obsequiō, ubicunque terrārum fuerō, vōbīs obstrictum esse profitēbor. Abitūrus sum hinc aliōrsum. Quārē magnopere vōs rogō abitiōnī mē nōn dēsit vester cōnsēnsus et, licet prō vestrā mēcum operā nōn sum vōbīs satis factūrus, mē tamen prōmittō nūllum etiam diem quō prō salūte vestrā deum nōn exōrem esse praetermissūrum. Corvīnus, Laurentius. Latīnum Ideōma. Magistrī Laurentiī Corvīnī Novoforēnsis ab innumerīs ferē mendīs quibus antehāc scatēbat penitus exēmptum. Ed. Melchior Lotter. Lipsiae. Melchior Lotter. 1506.