Colloquia Scholastica - Liber Quartus - Colloquium Alterum et Vicesimum

Quid est quod hodiē tam citō ā patruō redierīs, praesertim cum fuerit convīvium?

Quid illīc fēcissem diutius?

Coenam expectāssēs, ut ederēs dē prandiī reliquiīs.

Satis ēderam in prandiō. Praetereā, iussit patruus ut domum redūcerem praeceptōrem, quem ego ad convīvium dēdūxeram.

Quid frāter tuus patruēlis? cūr in lūdum vōbīscum nōn rediit?

Ā mātre retentus est in ūnum aut alterum diem.

Quamobrem?

Ut illī resarciantur vestīmenta.

Illa est mulierum cūra. Sed age, quoniam nunc ōtiōsī sumus, nārrā mihi (quaesō) aliquid dē convīviō.

Quid dē illō scīre cupis?

Prīmum, quī convīvae fuerint; deinde, quam lautum, et opiparum convīvium.

Convīvae fuērunt hī praecipuī, quātuor Syndicī, subpraefectus urbis, et aliī duo prīmae notae ē Senātōrum numerō.

Nostīne?

Dē faciē quidem: sed eōrum nōn teneō nōmina.

Nūllīne praetereā?

Duo ex patruī meī familiāribus.

Quotus accumbēbat praeceptor.

Quotus esset nōn observāvī: sed erat in mediā ferē mēnsā, ē contrāriā partī meī patruī.

Tū vērō?

Hui ineptē, quī istud rogēs? Egone homunculus cum tantīs virīs epulārer? Satis hoc mihi honōrificum fuit, quod ministrārem.

Nūllaene erant mulierēs?

Nūllae praeter uxōrem patruī, quae quidem sedēbat in mēnsā extrēmā.

Quid illā tam remōtā?

Sīc voluit ipsa, ut identidem commodius surgeret propter ōrdinem ministeriī.

Quid fīlius?

Iuxtā mātrem assidēbat.

Habeō dē convīvīs; nunc expectō dē convīviō.

Onus mihi valdē magnum impōnis ac difficile, maximē propter memoriam: sed quandō (ut dīxistī) plūsculum ōtiī nactī sumus hōc pōmerīdiānō tempore, dabō equidem operam ut aliquā ex parte expleam dēsīderium tuum.

Pergrātum mihi fēceris.

Eā tamen lege, ut pār parī referās, fī quandō dabitur occāsiō.

Dē hōc nihil est quod dubitēs. Incipe.

At ego intereā sedēre volō, quia longa est nārrātiō.

Eāmus sub pergulam, ut in umbrā commodius fābulēmur.

Audī nunc iam.

Quia (ut ais) longa est nārrātiō, dīc mihi Prīmum, quotā hōrā accubitum est?

Ferē decimā.

Quotā resurrēctum?

Paulō ante merīdiem.

Sedēbantne omnēs commodē?

Commodissimē.

Nunc ad rem aggredere:

Accipe igitur mēnsae praelūdia.

Appōne, cum volēs.

Imprīmīs apposita sunt tenella crustula, mellīta opera pistōris cum arōmate.

Optimum sānē exōrdium, et ad conciliandōs animōs aptissimum.

Omitte, quaesō, istās interpellātiōnēs, nē mihi perturbētur memoria.

Posthāc nōn interpellābō, nisi sī quid opus erit requīrere.

Sequūtae sunt pernae salītae, hilla īnfūmāta, lūcānicae, linguae būbulae sale quoque et sūmō indūrātae. Atque haec ad excitandam appetentiam, et sitam acuendam

Quasi vērō nōn satis acuerētur Solīs aestū et fervōre.

Sīc doctī solent facere convīvātōrēs.

Isthaec audiō libenter, praesertim cum exprimās omnia propriīs et significantibus verbīs. Perge porrō.

Eōdem ōrdine interposita sunt acērtāria ē lactūcīs capitis, avium intestīna frīxa, minūtālia ex vitulīnā, cum ōvōrum vitellīs integrīs. Et haec hāctenus dē praelūdiīs, quī missus prīmus fuit.

Nihil interim bibitum est?

Indigna homine quaestiō. Quis enim vīnō hīc parceret? Vix teres, et quidem strēnuissimī, fundendīs pōtibus sufficiēbāmus. Sed dē pōtibus agam posterius; sine mē cibōs expedīre.

Age. Sinō.

in secundō missū haec ferē fuērunt, artocreae, pullī gallīnāceī ēlixī cum lactūcīs, būbula, vevercīna, vitulīna, suilla recēns et salsa, iūs carnium, ōvōrum vitellīs crocō et omphaciō suāvissimē conditum, aliquot item iuscula ex oleribus.

Hic plūs opīnor fābulātum, quam ēsum fuisse, quia scīlicet assa expectābantur.

Vix mēnsam attigerant, cum illā tollere iussī sumus. Veniō igitur ad tertium missum, in quō assa haec fuērunt exposita, pullī gallīnāceī, pullī columbīnī, ānserculī fratrīlēs, et sūculī, item cunīculī, annī vervēcīnī; postrēmō, ferīna duōrum generum, opere pistōriō incrustāta.

Quid praetereā?

Quid? Hem! (pēne praetermīsī) duae perdīcēs interiectae, cum lepusculō, fabae viridēs frīxae, et pīsa cocta cum siliquīs.

Nihilne piscium?

In tempore admonēs. Erat trutta ingēns, quae dīvīsa fuerat in partēs quātuor praeter caudam; praegrandis item lucius ad eundem modum quadripartītus. Taceō minūtōs piscēs et mediocrēs, partim ēlixōs, partim assōs, aut frīxōs, item cancrōs fluviātilēs; magnō omnia numerō; sed haec magis ad ostentātiōnem quam ad necessitātem; dē iīs enim ferē nihil gustātum est.

Ūnum mihi vidēris praetermīsisse.

Quid illud est?

Nūllīne erant intīnctūs?

Īmō singulīs propemodum ferculīs addita erant scītissimī sapōris embammata, quae coquus ipse mīrō artificiō concinnāverat. Nec vērō dēfuērunt capparidēs ex oleō et acētō, mala citrea, olīvae conditīvae cum suā muriā, acētum rosāceum, succus oxalidis.

Ō quot et quanta gulae irrītāmenta!

Adde etiam, corporis et animī impedīmenta.

Sed quis, quaesō, fuit ultimus āctus fābulae?

Tandem, cum iam nec carnēs nec piscēs ūllus ederet, iubet patruus appōnī bellāria; in quibus haec fuērunt praecipua, cāseus recēns pinguissimus, itemque vetus multiplex, scriblītae, placentulae, orȳza in lacte coctā, et bene saccharāta, persica praecocia, fīcūs, cerasa, ūvae passae, caryōtae, tragēmata sērōtina, salgama multōrum generum, et alia quae nunc mihi nōn occurrunt. Tanta dēnique fuit omnium esculentōrum affluentia, ut mēnsa ipsa vix sustinēret. Quid quaeris? quater aut quīnquiēs mūtātī sunt orbēs et quadrulae. Cibōs crassōs et dūriōrēs magnā ex parte integrōs in culīnam referēbāmus; adeō paucī attingēbant, propter dēlicātiōrum cōpiam.

Quid cōnfert tanta cibāriōrum abundantia et dīversitās?

Ad gravandum stomachum, et morbōs complūrēs generandōs. Sed quid agās? Sīc ferē hōc tempore vīvitur.

Quī tālibus vīrīs convīvia faciunt, certāre videntur dē cōpiā, dē apparātū, dē splendōre et lautitiā.

Et tamen extant inter huius cīvitātis lēgēs quaedam (ut audīvī) sūmptuāriae.

‘Silent lēgēs inter convīvia’, ut obiter ē Cicerōne dētorqueāmus aliquid.

An putās omnēs convīvās illā sūmptuum immānitāte dēlectārī?

Nōn putō, nisi forte sint lurcōnēs, aut asōtī, aut Apīciānī (ut ita dīcam) ventricolae. Caeterum quid est causa?

Rogās? Convīvātōrum nōn modo Stultitia, sed etiam īnsānia.

‘Maxima pars hominum morbō iactātur eōdem’; ut ait Horātius.

Sed nōs hanc cēnsūram omittāmus iuxtā prōverbium. ‘Nē fātor, etc’.

Redeāmus igitur ad prōpositum. Quāle vīnum appositum est?

Sī dē colōre quaeris; album, nigrum, fulvum, sanguineum, dēque singulīs colōribus vīna multiplicia. Sī dē bonitāte; omnia ferē generōsissima: sed imprīmīs commendābant illud vīnī genus ex Burgundiā, quod vulgō vocātur Ambrosium.

Unde hoc petēbātur?

Ē patruī cellā vīnāriā.

Habetne multum eiusmodī?

Duōs cadōs vīnī Helvētiī, duōs item albī limpidissimī.

Quis suit prandiī exitus?

Ubī videt patruus convīvās omnēs pēne dēfessōs edendō, bibendō, colloquendō: tunc vīnum fundī iubet singulīs, omnēs ad extrēmum pōtum invītat. Hinc ōrdine tolluntur omnia, īnsternuntur mēnsīs lātiōra mantilia ex līnō tenuissimō, datur aqua odōrifera manibus leviter abluendīs; ego et patruēlis, dē mōre, Deō grātiās agimus: ipse vērō patruus clārā vōce agit ūniversō coetuī. Tandem prīmus Syndicus, convīvārum nōmine, satis accūrātō sermōne, pūblicās agit grātiās convīvātōrī, simul obiūrgat eum quod tam mūnificō et sūmptuōsō apparātū convīvātus fuerit. ‘Īmō (inquit patruus) mihi quaesō ignōscite, quod vōs prō dignitāte nōn satis ampliter tractāverim’. Hīs dictīs, surgunt ē mēnsā ūniversī, magna pars valē dictō statim discēdit, caeterī manent, stantēs et colloquentēs in aulā.

Quid vōs intereā, quī ministrāverātis ad mēnsam?

In culīnam ad prandium nōs recēpimus, corpus illīc ōtiōsē et ex animī sententiā cūrāvimus.

Ubī erat interim praeceptor?

Patruus illum seorsum vocāverat ad alloquium.

Crēdō, ut tē et fīlium suum dē meliōre notā commendāret.

Istud est vērisimile.

Nescīs quae fuerit causa tantī convīviī?

Quid mea scīre refert?

Tantō minus igitur mea.

Rēctē colligis, et sīc expectābam.

Atquī nōn sum Dialecticus.

Tibi est nātūrālis Dialectica.

Eandem habent rūsticī.

Sed age, dīc mihi sēriō, nōn ego tē tractāvī magnificē?

Tālī convīviō nunquam interfueram.

Gaudeō stomachō tuō satis esse factum.

Est Deō grātia, quī dedit nōbīs ōtium tam iūcundum.

Surgāmus tandem; nam audiō puerōs ā lūsū discēdere.