Colloquia Scholastica - Liber Prīmus - Colloquium Primum

Cordērius, Maturīnus, d. 1564. Maturīnī Corderīī Colloquiōrum Scholasticōrum Librī quātuor. ad puerōs in quotīdiānō tempore paulātim exercendōs. Ed. stereotypa. Lipsiae. sūmptibus Ottōnis Holtze. 1867-1872. 771 p. (2 vols)
Source: Stoa.org
Thīs version created by Meagan Ayer for Dickinson College Commentariēs, 2024.
Maturīnus Cordērius. Colloquia scholastica.
Maturīnī Cordēriī in Colloquiōrum suōrum librōs praefātiō
Maturīnī Cordēriī Colloquiōrum Scholasticōrum Librī IV dīligenter recognitī. Protrepticon, Ad bene vīvendī rēctēque loquendī studiōsōs. Calvīnus didicit quō praeceptōre Latīnē Grammaticēque loquī, quantus hic autor erat. Hinc bene vīvendī documenta aptēque loquendī, Ō puerī, ā tenerīs imbibite unguiculīs. LONDĪNĪ, Typīs M. F. et Ī. G. prō Societāte Statiōnāriōrum. 1679.
Annus agitur minimum quīnquāgēsimus, ex quō, susceptā docendī puerōs prōvinciā, in hanc cōgitātiōnem tōtus incubuī, quā possem ratiōne efficere, ut puerī pietātem bonōsque mōrēs cum hūmānārum līterārum studiīs coniungerent. Quamvīs enim, cum Parīsiīs prīmum eō mūnere fungī coepī, (cum in aliīs gymnasiīs, tum in Rhemensī, S. Barbarae, Lexoviēnsī, Marchiānō, Navarraeō) nōndum mihi vērum Ēvangeliī lūmen illūxisset, sed in profundīs superstitiōnum tenebrīs dēmersus iacērem; discipulōs tamen meōs bonā fide semper, nōn sōlum ad hūmānitātis studia, sed etiam ad cultum dīvīnum adhortābar: sī tamen eō nōmine appellāre licet profānōs illōs falsae Ecclēsiae rītūs, quōs ego pēne ab incūnābulīs hauseram, et Deō acceptōs esse mihi persuāseram. Mē autem in illō īnstitūtō cōnstanter persevērāsse, satis idōneī sunt testēs libellī aliquot ā mē dīversīs temporibus ēditī, in quibus scrībendīs semper mihi cōnsilium fuit ad utrumque hōrum simul puerōs fōrmāre: idem testārī possunt et meī discipulī, ē quōrum ingentī numerō cum supersint ad hunc usque diem plērīque celeberrimī Virī; ūnus tamen potissimum in praesentiā mihi occurrit, ex iīs quōs Parīsiīs docuī, praestantissimus ille vir, Iōhannēs Calvīnus, quem honōris causā nōminō. Ex quō autem misertus Pater clēmentissimus mentem vērā suī Ēvangeliī cognitiōne illūstrāvit, multō etiam ārdentius id prōpositum persequūtus sum. Quod et Nivernēnsis Schola, et aliquantō post etiam Burdegalēnsis (ad quam, Lutetia profugus propter Ēvangelicae doctrīnae professiōnem, mē contuleram) per triennium experta est. Sed cum et plēnior Ēvangeliī cognitiō deinde accessisset, et līberior etiam, īmō vērō prōrsus lībera, mihi esset eius professiō; tum vērō vōtī meī campōs reddī vehementiōrī dēsīderiō quam unquam anteā concupīvī. Atque id testārī haec Schola Genēvēnsis iamprīdem potuit, in quā, relictā Burdegalensī, docuī: potuit et Neocomēnsis, cuius per annōs circiter septem fuī Moderātor: (dē Neocomō autem in Helvētiōrum fīnibus sitō loquor:) potuit et Lausanensis id testārī, ubi Gymnasiarchae partēs annōs tōtōs duodecim, magnificentissimōrum dominōrum Bernatum auspiciīs, sustinuī. Potuērunt (inquam) ūnā cum Genēvēnsī hae quoque scholae id testārī: sed et nunc eadem mihi testis esse potest; cum in eam mē secundō Pater ille benignissimus, senectūtis meae misertus, (quae annum octōgēsimum quīntum attigit) tanquam in portum tūtissimum, post īnfīnītōs labōrēs et multa perīcula, recēperit. Ex quō tempore saepissimē mēcum cōgitāvī, quā potissimum rē īnservīre illī possem, quī mē per tōtam vītam tantā benignitāte prōsequūtus esset, mēque tot labōribus et perīculīs līberāsset. Cum autem Robertus Stephanus, amīcōrum meōrum intimus, (quō prīmum doctōre ad Ēvangeliī cognitiōnem ūsus fueram,) mē, ut aliās saepe, ad scrībendum aliquid puerīs vehementer hortārētur, et adminicula quaecunque necessāria essent pollicērētur, atque adeō iam mē benignissimē suīs sūmptibus aleret; animum ad eam rem appellere coepī. Sed, prōh dolor! Robertus ille meus haud multō post ex hāc vītā ad Chrīstum, nōn sine maximō līterārum dētrīmentō, commigrāvit. Neque tamen ego inceptō dēstitī, sed aliquot opuscula scrībere sum aggressus, quibus mē cōnsultūrum puerōrum studiīs spērābam, sī quandō mihi manum illīs extrēmam impōnere licēret. Vērum enimvērō, ex quō tempore ad hanc docendī prōvinciam (Deō ita volente) sum revocātus, sīc animum abiēcī, ut vix spērāre possem aliquid unquam edendī mihi datum īrī spatium: proptereā quod (ut semper anteā fēceram) mē ad satisfaciendum discipulīs ita dederam, ut nē successīvās quidem hōrās mihi līberās relinquerem: et quamvīs permultī saepe mēcum agerent, adeōque precibus efflāgitārent, ut tandem aliquid ad puerōrum ūtilitātem in lūcem ēmitterem; nēmō tamen persuādēre poterat, ut mihi exīrent ē manibus, quae iūdiciō meō nōndum satis probārentur. Annō tamen superiōre, cum docendī adiūtor ex animī sententiā mihi dōnō Deī obtigisset, vēnit in mentem chartulās meās, praesertim vetustiōrēs, dīligentius excutere: inter quās occurrērunt haec nostra Colloquia, quae iam ferē triennium (quasi sōpīta) in musaeolō meō latuērunt. Ea igitur, velut ē somnō excitāta, cum in manūs sūmpsissem, placuit mātūtīnīs hōrīs (id est, tempore mihi ā docendī prōvinciā vacuō) recognōscere, aliquot etiam augēre colloquiīs, et, quantum rēs ipsa patiēbātur, expolīre. Perāctā recognitiōne, vīsum est opusculum commūnicāre cum quibusdam virīs doctissimīs; quī cum meum in eō cōnsilium probāssent, dignumque cēnsuissent quod puerī cum Grammatiae rudīmentīs habērent in manibus, ego, persuāsus frequentī eōrum hortātiōne, permīsī ut in pūblicum ederētur. Sunt enim haec nostra Colloquia eiusmodī, quae (nīst mē fallit animus) bonae indolis puerōs magnopere iuvāre possint ad eās rēs cōnsequendās quās ego semper in vōtīs habuī, et in quibus ut puerī exercērentur, omnī professiōnis meae tempore potissimum labōrāvī: hoc est, (ut suprā dīxī) ad pietātem et bonōs mōrēs cum līterārum ēlegantiā coniungendōs. Equidem fateor aliīs opus esse ad eam rem adiūmentīs, praeterquam hīs, quae puerīlia sunt Colloquia: sed tamen sī puerī, dīligentī Magistrōrum exhortātiōne assiduē incitātī, in hīs lēctitandīs sēsē oblectārint, futūrum cōnfīdō, ut nōn sōlum pūrius et honestius sermōnēs inter sē cōnferre assuēscant, sed ā prāvīs etiam colloquiīs abstinēre, quibus (ut ait Apostolus ex Menandrō) mōrēs bonī corrumpuntur. Hīc etenim, praeter linguae Latīnae simplicem pūritātem, multae interiectae sunt modo ad pietātem et Deī timōrem admonitiōnēs, modo praecepta salūtāria dē mōribus, passim vērō documenta sīve exempla ad rēctē vīvendum accommodāta: ut interim taceam, quot modīs ūna et eadem opera excitārī et acuī possit puerōrum ingenium, et ad prūdentiam, et ad iūdicium comparandum; ubi scīlicet alter alterum hortātur, admonet, arguit, līberēque reprehendit. Porrō, in hīs ipsīs lībellīs sīc indūxī loquentēs puerōs, ut etiam obiter, et quasi aliud agēns, parentēs, paedagōgōs, praeceptōrēs quoque minus dīligentēs, dē suō quemque in tractandīs puerīlibus ingeniīs officiō complūribus in locīs commonefaciam. Sed dē Colloquiōrum ūsū atque ūtilitāte hāctenus. Reliquum est, ut illa puerī, in quōrum ūsum cōnscrīpta sunt, eō quō scrīpsimus animō complectantur et legant; iīsque, quamdiū opus erit, fruantur. Quod sī quid frūctūs ex eōrum lēctiōne sē percēpisse intellēxerint, eī grātiās agant immortālēs, quī nōbīs ad ea scrībenda et animum et facultātem suppeditāvit. Intereā quoque meminerint, precēs ad ipsum Deum saepe et ex animō prō huius cīvitātis amplissimō Senātū et prūdentissimīs Magistrātibus fundere; sub quōrum fēlīcī administrātiōne, Deō suā grātiā prōvidente, tranquillam vītam agimus, studiaque nostra in ipsīus glōriam fēlīciter prōsequimur.
Datum Genēvae, VIII. Īdūs Februar Annō Chrīstiānae Redēmptiōnis MDLXIII Aetātis autem nostrae LXXXV.
Colloquiōrum Scholasticōrum Liber 1